środa, 10 sierpnia 2022

Parę spraw domknąć

 JAROSŁAW DUDYCZ "CZARNA SKRZYNKA", CONVIVO, Warszawa 2020.


Czasem myślę, że poezja zastygła w jakiś śmiesznych koturnowych pozach. Z jednej strony poeta zaangażowany angażuje się, aż po egzaltację, z drugiej poeta awangardowy (awan)gardzi odbiorcą. I nagle - zonk! - trafiam na poezję Jarosława Dudycza. "I to jest nowa strategia syntezy. I to jest nowa koncepcja sztuki!" Przekąs, surreal - mistrzostwo.

W pierwszym utworze "Przyjdzie" na patetyczne pytanie umierającego "Co zamierzasz?", podmiot liryczny odpowiada: "Niczego nie zamierzam, pożegnam cię / tylko. // Potem będę czekał, aż to przyjdzie po mnie. // A przyjdzie. // Zapowiedziało się właśnie."  Odpowiada z życiem i bez trwogi, jakby znad smartfonu.

W tytułowym - genialnym! - wierszu o śmierci psiego pupila wchodzimy na wysokie rejestry (użycie przestawnego szyku, górnolotnych metafor). Z wersu na wers coraz wyższe: "serce to instrument na miarę kosmosu, / z taką mocą brzmienia, a pierś to jest czarna / skrzynka, w której go zamknięto." Zgryw to czy nie-zgryw? I dalej, aż po wzrusz: "Ale zerkałem na ciebie, gdy odchodziłeś. / Na twoje legowisko patrzyłem. Na ten / twój kocyk niebieski w chmurki i ulubiony / gryzak. I na piłeczkę, na której zaschła ślina." I kolejne słowa - jak stąpanie po linie zawieszonej nad przepaścią. A we mnie łka gitara z piosenki "Machine of Loving" Iggy Popa. "I jeszcze to poczucie wstydu, że dawno temu, / gdy się tu zjawiłeś, na imię ci dałem Ogryzek. (...) Na twoim solidnym nagrobku, który ci wystawię w ogrodzie, nazwę cię, / Aleksandrem, Emanuelem, Jerzym i Edwardem / i wieniec złożę tak potężny jak pierścienie / Saturna podglądane ukradkiem przez sondę Cassini."

Dudycz raz uderza w żart, raz gra na takiej strunie, że płaczę jak małe bobo, bo Dudycz "umie w poezję". Taką bez świeczników na stole podczas wieczorów autorskich, taką, która łapie cię za nos, gdy sprawdzałeś czy się nie pobrudziłeś koszuli! No, tak jakoś to widzę. W taką poezję, która posługuje się  żartem, nonsensem i absurdem. Jak Kobranocka, która kocha jak Irlandię, jak koszulka z napisem "Rzucam wszystko i jadę w Bieszczady"...

Dowcipną nutę wtrąca w bombastyczny temat - marynarski komplecik dziecka ląduje obok wycia okrętowej syreny czajnika; sznureczek z kokardką obok dumnych wojowników i generałów. Zostawia  nas to w konfuzji. I ta konfuzja jest fajna. Zjeżdżamy po "zbawiennej poręczy" (tej z wiersza "Nie wiem" Szymborskiej) jak dzieci.

Przekonałem się do tych wierszy na 100%. Wyłapuję frazki, np.: "Poznałem cię od razu po tym smutku, / bo tylko ty masz taki smutek, / który z nocy przychodzi i z nocy korzysta.", które proszą się, by je cytować w rozmowach.

Ciężko nie zachwycić się wierszem "Jawnie" - "ja nie mam taktyki, ja jestem odkryty. // Jak małe dziecko, które letnią nocą / zrzuca z siebie kołdrę z powodu gorąca." albo wierszem "Złoto", gdzie autor z toposu o Midasie układa taki koncept: "chociaż mnie wiele razy dotykałaś (...) jestem ze śniegu, / z piasku, z tej trawy, / która wyrasta między / płytami tarasu, // z tej brzydkiej, / skrytej w kurtce / białej watoliny, // którą czasami / widać przez małe / rozdarcie."

Są tu przegięcia - łapałem się za głowę, myśląc, że to już za daleko (wiersz "Sprawy polityczne" ma zaskakującą erotyczną puentę), że to za blisko żartu, dowcipu czy memu (np. wiersze "Ryby", "Dzień"). Ale po iluś tam lekturach, zacząłem akceptować te szarże i twierdzę, że są OK.

Pewnie dlatego, że są tu takie błyski jak np. "Zwycięstwo", które w czasie wojny w Ukrainie, wizualizują mi się po dreszcz. Albo "Łazienka" z szaloną frazą "Defekuję u ciebie". I czytam go na głos znajomym, bo operuje absurdem, groteską jakąś cudną! "Ale tylko o tobie / mogę powiedzieć, / że masz kapitalną łazienkę."

Wiersz "Bóg", gdzie za jałmużnę na Dworcu Głównym we Wrocławiu, autor dostaje obietnicę modlitwy o zdrowie i łaski, objawia nam niezłą fantasmagorię - "zmienia się scenografia, wynoszą pociągi, zabierają dworzec, nie ma szyn i podkładów, trakcja nie ciągnie za zakręt, w nieskończoność, nie ma drutów, przewodów, starych fundamentów rdzawych śrub i nakrętek (...) jest Bóg, wielki byt, wszechświatowy kustosz (...)" Gęstwa myśli o Bogu jak trzcinowisko, w którym są gniazda na bank!

Brutalny wiersz "Córka" zastawia nas we wrażeniu, że źli są wszyscy, cały świat, a najbardziej podmiot liryczny. "Rozwód" zaś kończy się kpiną z systemu prawniczego: "Zwłaszcza córkę mi chciałaś / odebrać takim adwokatem, / tę córkę której nie mieliśmy. // Nie mieliśmy tej córki, / ale przecież po to wynajęłaś ; adwokata nad adwokatami, / żeby się od takich detali / nie posypał proces."

Piękna jest fraza: "Zrobiło się szaro, zimno i stanęła kolej", urocza!

Są tu wiersze, przy których uśmiecham się, przewijam je sobie jak slajdy, jak posty na Fejsie. Śmieję się z "dziewczyny, która mi niosła obrazy dawnego uczucia, / szła ku mnie przez ulicę pewnie i zawadiacko, / tak jak Weronika przyjść już nie umiała." 

Są wiersze, które zadziwiają ujęciem świata przez słowa: "Czegoś innego się chciało. // Rowerów czy łąki.", które drwią z nas, tak jak "Rekonstrukcja" - "(twarda, gorzka czekolada / podczas wyprawy do Japonii, / w Hiroszimie, w samym / sercu miasta)."

Dudycz choćby sięgał po "niemożliwe" tematy dla poezji - np. piłkę nożną - gdy pisze o grze FIFA "na skrzydłach Sane i Jesus, / ich lubię najbardziej, obaj szybcy", o zgubionej kulce od piłkarzyków, o osiedlowym Stoiczkowie, "robi Wiersz".

Jego książka wydana w Wydawnictwie Anny Matysiak Convivo daje dużo czytelniczej satysfakcji, inspiruje, daje kopa - już nie raz mi się zdarzyło, że porzuciłem nagle lekturę, by chwycić długopis, klawiaturę, mikrofon, by skutecznie "parę spraw domknąć". 

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz