Na kawałeczki, w pogorzelisko, w miraż

 GREG DULLI - "RANDOM DESIRE", 2020

Najpiękniejsze są smutne piosenki. Ze "znalazłem cię", znaczącym tyle, co że "jesteś w mojej głowie, w moim wspomnieniu, śnie". Zapisane, gdy przychodzi noc i falują w głowie stracone szanse, głupie strachy i marnacje. Taką piosenką jest "It Falls Apart". Ach, kiedy wchodzi ten dźwięk klaskania, snują się smyki, szepty, ma się ochotę zamknąć oczy i porozbijać się na kawałeczki.

 

Innym cudem jest "The Tide" o jakimś rozpadającym się związku, kłamstwach, wątpliwościach, niepewności. Żarliwie zaśpiewany, z brzęczącą gitarą w stylu The Edge'a z U2, aż do cody z cytatem z "Abbey Road" Beatlesów: "You're so heavy...". 

Pierwsza na płycie jest "Pantomima". Idealny początek - słowo "spustoszenie". O podniecie, która kieruje życiem, o pragnieniu upojenia i odlotu. W ciekawym teledysku reżyser tanecznego show niespodziewanie kończy w foliowym worku. W tekście złamane serca, sen na czerwono, high i "easy come and easy go". 

Udane są rozedrgane "Sempre" i spokojne "Scorpio". Szczególnie ten drugi, gdy przy dźwiękach fortepianu Greg wyznaje "Oddychaj ze mną", "Śpiewaj ze mną", "Śnij ze mną", "Śpij ze mną", brzmi to jak modlitwa do upadającego świata. Rozbrajające jest to błaganie faceta, który wierzy, że wszystko jest możliwe. Dla mnie mistrzostwo: te gitary i to cedzenie słów. 

W "Marry Me" jest rzewnie - on pozwala jej odejść. A w zaśpiewanym ściśniętym gardłem (wyobrażam sobie Elvisa) "Lockless" pojawiają się nagle trąbki jakby spadały na nas tysiące confetti.

Niezwykłą piosenką jest "The Ghost" - ewidentnie w stylu Nicka Cave'a (jak korespondencja z "Red Right Hand"). Miłość jak narkotyk, miłość jak pogorzelisko i żużel, a "diaboł" skacze przez dach. Smyki przygrywają jakby kpiły.  

"Black Moon" to jakieś nieszczęście i zanurzanie w czarnej nocy. Choć melodia niesie, tekst dołuje - no bo przecież "najpiękniejsze są smutne piosenki". A "Slow pan" jak spojrzenie z góry na świat, znów z niepewnością - czy wszystko to czasem nie miraż?  

Zobacz też recenzję płyty The Afghan Whigs "To The Beast"

Bierzcie to, zakochańce

 VOO VOO - "Anawa 2020", Narodowe Centrum Kultury 2020.

Znam tę płytę Grechuty na pamięć. Może to właśnie od niej się zaczął mój poetycki flow? Pamiętam dobrze, kiedy ze sterty winylowych płyt, które posiadałem dzięki pasji zbierackiej mojego taty, zacząłem wybierać te z poezją: Grechuta, Niemen, Demarczyk... I wyobrażałem sobie, że jestem poetą.

Nie pamiętam za bardzo, by moi rówieśnicy tego słuchali. Raczej sam odkryłem to dla siebie. Ach, ten uśmiechnięty młodzieniec na okładce. Te czułe wersy o miłości, poustawiały mi wrażliwość, porozklejały mnie.

Gdy dziś słucham sobie "Wesela" pękam na pół przy słowach Wyspiańskiego: "jestem wtedy wszystkim bratem, i wszystko jest dla mnie swatem / w tym weselu, w tej radości / Bóg mi gości pozazdrości"... W tym roku przez koronawirusa odwoływano ceremonie ślubne i weselne, zespół Voo Voo też odwołał "Wesele" - nie dał rady nagrać swojej wersji. Szkoda...

Waglewski - lider Voo Voo, podkreśla w wywiadach, że cel miał taki - przypomnieć kultową płytę, która ma już 50 lat. Że nie miał w planach żadnej dekonstrukcji tych piosenek, ot przedstawić swoje wersje. Tylko trochę zmienione, na pewno unowocześnione.

Też uważam, że można poprawiać klasyków. Nowe życie starym piosenkom jest potrzebne. 

Płyta zaczyna się od ładnej introdukcji, tylko jakiejś mrocznej, nie kojarzącej mi się zupełnie z oryginałem. Potem jeszcze trochę niewyraźny głos poety recytujący krótki wiersz. Hmm... Przyznam, że dla mnie płyta zaczyna się dopiero od ciepłego głosu Nosowskiej. Ta wersja "Zadymki" jest właśnie idealnym przykładem, jak trzeba interpretować rzeczy znane. Płatki śniegu w każdym razie wirują, a ręce są zacierane z zimna. 

"Niepewność" zaczyna fajny nowoczesny beat. Przy "Czy to jest przyjaźń, czy to jest kochanie?" wyobrażam sobie jak Mickiewicz na Judahu skale, kiwa głową do rytmu, a dłoń formuje w lajk. A mi migają przed oczami wszystkie tysiąc pięćset odtworzeń tej piosenki z adapteru. Waglewski swoim charakterystycznym głosem wpasował się idealnie, jakby "grał żonie". Drugim głosem jest nieznana mi wcześniej, dziewczyna - Kasai (sprawdziłem i wiem, że udzielała się wokalnie na płytach np. Rojka, Brodki czy Ani Zalewskiej). Piosenka zgodnie z metodą zespołu Voo Voo jest z minuty na minutę fajnie "psuta". A ja lubię te psuje.

Czas na pana Zalewskiego. "W dzikie wino..." - świetna piosenka - i jakby idealna dla artysty od "Annuszki". Dęciaki w łatwym do rozpoznania stylu Pospieszalskiego. Jest luz, nie ma spiny. Jest jakiś czar dawnych czasów.

"Twoja postać" od razu mi przypadła do gustu, gdyż jestem fanem Spiętego. Jego melorecytacja jest taka, że od razu płaczę - trochę za Lao Che, trochę za czasem zakochań i odkochań. To chyba najlepszy dla mnie fragment płyty. Czuły, zwiewny, fajnie podany.

"Nie dokazuj" - figlarny, trochę jakby wolniejszy od oryginału. Też OK. Zalewski wydaje się idealnym wykonawcą Grechuty, tak jak genialnie interpretował Niemena (szczególnie pieśń "Pielgrzym" do słów Norwida, wydaje mi się mistrzowska).

"Będziesz moją panią" to duet Kasai i Spiętego. Lubię ten moment, gdy Spięty mówi "ptaki wszystkie", zmieniając trochę oryginalny akcent. Zatem znów jest tak, jak ma być. Zakochańce niech biorą tę pieśń, śpiewają ją patrząc sobie w oczy. Szacunek do kobiety i piękno jedynego uczucia - to pokazuje nam Grechuta. Bierzmy to, póki przestaniemy wierzyć w miłość, póki zohydzą ją nam ulice pełne wulgarności i złorzeczeń.

Z przybosiową "Piosenką" pełną jakichś rozterek i demonów, udanie zmierzył się znów mistrz ceremonii - Waglewski. A na koniec "Korowód", choć chce się spytać, a gdzie "Serce"? (o braku "Wesela" już pisałem). Przyznam, że chyba ten cover jest najsłabszy, zbyt rozlazły. Gdzieś uleciała hymniczność oryginału. No ale tak miało być, trochę inaczej. Zgodnie z tytułowym rokiem - 2020 - przez maskę, online, w izolacji.

                                               

 

Coś więcej niż materia

 BOLEWSKI I TUBIS "Bez końca", Audio Cave, 2020.

Ach, jak potrzebne są takie dźwięki! By odpłynąć, puścić wodze. By być jak Tuwim "na przedniej platformie tramwaju", umieścić soczewkę, która wyostrza obraz na szczególe. Na tle wszechobecnego jęku, wygrażania światu pięścią i obrażania się na rzeczywistość, płyta "Bez końca" wydaje się bezczelnością. Oto dwóch młodych ludzi czuje moc, wierzy, że "jest coś więcej niż materia". 

To łódzki duet - Radosław Bolewski - śpiewający i grający na perkusji, oraz Maciej Tubis - mistrz fortepianu. Słyszę, że do nich należy świat. Jeden z nich ma głos, który nie wstydzi się czułości. Spod palców drugiego, wypływa idealnie dobrana porcja dźwięków lub szalona improwizacja, pełna buńczuczności i wirtuozerii. By tak grać, trzeba mieć Żelazową Wolę! Ich afirmacja świata to nie jego idealizacja, raczej zgoda na jego niedoskonałość, umiejętność znalezienia miejsc, w którym jest niepojęty: spojrzenie, tęczówka oka, zapach lasu, uczucie tętniącej krwi.

Płyta zaczyna się od empatii. Rozumiem Cię - zdaje się śpiewać Bolewski - "nie potrafisz zasnąć spokojnym snem", "kawa o poranku ma apokaliptyczny smak", "w twych zmęczonych oczach blask stopniał jak wieczny lód" - ale - posłuchaj - żyj dla dzieci, dla kruchej niesamowitości "naszego śladu", dbaj o Ziemię, drzewa, wodę - bądź odpowiedzialny dla przyszłych pokoleń. 

"Ocean" - to piosenka z olśnienia wielkością. Pięknie narastające dźwięki naśladujące wielką falującą taflę i syki flar. Spokój, pewność i otucha.

"Afirmacja" - jest jak hymn do cudu miłości. To nie grawitacja ciągnie w dół, tylko nasze głupie przeświadczenie, że świat jest płaski jak deska, na której dajemy się pokroić, i skończony jak kretyn. Jeśli nie umiesz poczuć doskonałości wymiarów świata, spróbuj "transplantacji myśli", spróbuj popatrzeć w kosmos drugiego człowieka. Zachęca do tego fortepianowe solo Tubisa, które świeci jak gwiazdy na niebie, Syriusze i Betelgezy!

Udziela mi się power utworu "Przyśnij się", przypominający delikatnością piosenkę "Wymyśliłem Ciebie" Andrzeja Zauchy. To uroczy erotyk w stylu Gałczyńskiego, a jego tekst skrzy się od zmyślnych zestawień: "Przyśnij się, jak tylko ty potrafisz, niech się obudzę rozczarowany", "Zajęta jesteś tym zajmowaniem".

"Zagęszczenie" ma jasny przekaz, by dobrze żyć, cytować klasyków każdym gestem. I ubierać świat w słowa. Jest moc we frazie: "Zagęszczenie myśli wokół ciebie, tak intensywne aż się zjawisz". Niech żyje myślenie życzeniowe! Wiara - tak! Nadzieja i miłość - oczywiście! I jeszcze jazz, jazzowa improwizacja, a jakże. Przepiękna aranżacja i to tajemnicze mruczando. Utwór idealny: piękno i dobro.

Dynamiczny, publicystyczny "Czas spokojny" o podziałach i społecznych niepokojach, ma nas zarazić przeświadczeniem, że nasze kłótnie są niemądre, bo przecież tyle nas łączy.

Fajnym pomysłem było dodanie sitcomowego śmiechu do "Walczyka". Klimatyczny utwór zyskał dodatkowy kontekst. To już nie tylko piosenka kpiąca z bezrozumnej pomnikomanii, ale i z duchowego kalectwa i braku wyczucia sporego fragmentu ludzkości. "Śmichy i chichy", które towarzyszą różnym fragmentom piosenki, to fajna metafora współczesności - dzisiaj ambitniejszy przekaz nie może się przebić przez kolejne kabaretowe festiwale. Inna sprawa, że ten pomysł wypuszcza trochę powietrza z cokolwiek patetycznego tekstu - wezwania do aktywności, do wywrócenia tej szajby-łajby: "Mogłem zrobić coś, chociaż mały gest", "ta krótka chwila dnia, gdy nie ma cienia, a potem wszystko zmierza do zaćmienia". 

"Bez końca" to wyciskacz i zadreszczacz. Delikatny, kruchy i dostojny, płynący jak rzeka miodu, frunący jak dmuchawiec. Jak okazanie pełnego zaufania, jak spoglądanie w horyzont, na którym wschodzi to, na co czekamy.

Skromny, pozbierany

ARTUR ROJEK - "KUNDEL", KAYAX, 2020.

 

Udało się Rojkowi wymyśleć siebie na nowo - tańczącego w teledysku do "Bez końca"! Taką specyficzną choreografię - introwertyczną, na przekór światu, widziałem chyba tylko u Michaela Stipe'a z R.E.M. w "Losing My Religion". Tyle, że Stipe, tam gubił swoją "religię", a tu Rojek znajduje "właściwą stronę". Drobi swoje kroczki we własnym dobrym miejscu, bo znalazł powód, który unieważnia siedemnaście pretekstów do dołów i załamek.

Jest na tej płycie hymn zmęczonych i wyjałowionych: "A miało być jak we śnie". Ach, jakaż piękna katastrofa tu jest wyśpiewana (teksty napisał Radek Łukaszewicz - z Pustek i Bisz/Radex)! Jakaż niewiara w siebie i w ludzkość - jaka totalna deprecha i odzierka ze złudzeń! Jak celne uderzenie w przeponę. Niezwykle brzmi ta bezradność pocieszycielskiego "doceń". Moc tej piosenki zwiększa jeszcze bluzg - podany w podobny sposób jak w "Beksie" na poprzedniej płycie, co naprawdę "odcina tlen".

Pomiędzy znalezieniem odpowiedzi na pytanie "Jak się trzymać w pionie kiedy wieje?", a leżeniu na betonie przy "I tak stracisz wszystko" jest pochwała skromności, zwyczajności: "jestem lepszy, wrzucam wsteczny". Jest też myśl, że sami sobie wymyślamy "końce świata". A puenta to zwyczajna, nierasowa piosenka z fortepianem o pozbieraniu się dla miłości. Płyta "Kundel" przynosi sporą satysfakcję. 

 

Zobacz też recenzję płyty Artura Rojka ""SKŁADAM SIĘ Z CIĄGŁYCH POWTÓRZEŃ"

Śliniąc kredkę, liżąc wargi

Łukasz Jarosz "Dzień Liczby Pi", Fundacja Kultury AFRONT, Bukowno 2020

 

"Każdy wiersz powinien być miłosny" - pisze Łukasz. Nie pamiętam książki poetyckiej, w której o miłości pisało się z taką intensywnością.

Dziś słowo "miłość" włóczy się końmi. Zohydza się je w piosenkach pop i disco-polo, obtacza w panierce jak schab, polewa lukrem i czekoladą, obkłada pokruszonymi ciasteczkami oreo. Dlatego możliwe, że na niektórych nie robi już żadnego wrażenia. Miłość, ta małżeńska, wyśmiewana jest skutecznie w kabaretach, filmach, portalach internetowych: "mąż i żona to przecież dwa pokurcze trzymające się razem z powodów ekonomicznych, znudzone sobą do cna". Miłość - nazwijmy ją "love" - utożsamia się z wolnością, luzem, z braniem egoistycznej przyjemności, z "funem". Ta "patomiłość" z telewizyjnych show to sączenie drinka, skok do basenu i już! Patocelebryci umieją tym czymś kupczyć, wyeksponować na insta. No właśnie, właśnie, chcę powiedzieć, że Jarosz - nie o tym, nie o tym...

"Bo miłość..." - zacznę jak Piotr Szczepanik  - "...miłość nigdy nie ustaje" - cytując List do Koryntian. A obiekt tego uczucia - jak pisze Jarosz - jest znakiem istnienia. Pragnął jej: "Rysowałem dom, śliniąc kredkę liżąc wargi.", "nie mogłem się doczekać, kiedy to w końcu ja / podejdę do niej i przełamię się opłatkiem." i stała się jego definicją piękna: "rozgarniałem krzaki jaśminu, by cię zobaczyć.", ale też stała się trwogą, strachem, wyrokiem, chorobą, więzieniem, wariactwem.

Bo z miłości, nie można wyjść, tak jak nie można wyjść z siebie. Ta czułość i pewność zaciska nam krtań, gdy wspominamy jej początki: gdy "śmialiśmy się z tego, kto kasował bilet". I niszczy, gdy staje się prozą życia - "I nie było słychać musicalowej piosenki, / bo lektor głośno i wyraźnie czytał jej słowa."

Autor pisze na klęczkach, jakby chciał wyznać swoje przewiny. Nie wstydzi się intymnych wyznań. Spowiada ze swoich występków: "Będę się streszczał: kochałem, nienawidziłem.". Wie, że sknocił to i owo: "Żyłem w idealnym świecie, skończonym czasie"; "Nie potrafiłem Cię kochać, jak chciałaś", "było sobie serce, zaprzepaściłem je", "znalezionego Chrystusika / podrzucam nieznanym żołnierzom." Żyje trochę w letargu: "Dzwonek nad drzwiami sklepu przypominający, że żyję". Był już w poradni kardiologicznej po diagnozę - (wizyjny wiersz "Wyspy nonsensu").

Pamięć steruje jego sercem. Błahe wydarzenia urosły do rangi wielkich - godnych wpisania w tablicę stratygraficzną. Teraz są równie ważne co wielkie wymierania, zalewy morskie i zlodowacenia: "Za chwilę ona stanie na brzegu / opłucze twarz, wytrze się koszulą. Podejdzie kalecząc stopy o muszle ślimaków."

I jest gorzko, bo przyszło mu kochać kogoś, kto od niego odszedł. Kogoś, kogo nie może dotknąć, a miłość jeszcze bardziej jest. Opisując to, zbliża się do fraz charakterystycznych dla Jana Twardowskiego (u niego: "ta straszna pustka, co graniczy z Bogiem", "mózg jak tulipan chyli się zmęczony", "że w jarzębinach wisisz / dzwońce cię podziobały").

I czuje się chory i obcy: "Na ziemi, na którą nikt nie chciał przyjść". Samotny jak Thom Yorke z teledysku Radiohead, w którym przechodzi przez dziesiątki drzwi, by udać się do jaskini: "płomień wspina się wysoko, oświetlając / namalowane przeze mnie na skałach postacie." Zrozpaczony jak facet z teledysku Stereophonics, który każe się zakopać na plaży przed nadejściem przypływu: "Śpię na deskach, obok głuchych fal. / A wyżej biel morza, a wyżej wapno nieba."

Został ze smutną konstatacją, że miłość to straszny trud i ból, rana - dlatego, gdyby był Bogiem, oszczędziłby nam jej (wiersz "Rzut"). Dlatego z lubością układa swoje charakterystyczne frazy: "ciemne jak wątroba miasto", "siniak słońca", "szyja sępa".

Czy można się bardziej otworzyć, niż tu: "Wczoraj płakałem. To wszystko." , uderzyć w wyższe tony? W książce uśmiechniemy się tylko raz, gdy opisuje matkę: "Po niej odziedziczyłem piegi, a kto wołał na mnie / "indycze jajo" - dostawał wpierdol."

Tylko w trzech wersach znalazłem wiarę i nadzieję - w wezwaniach do prostych czynności: "wstańcie, podejdźcie do szyb, by zobaczyć niebo." i "Otwórzcie drzwi, a wpłynie do was morze." 

I choć do opisu miłości posłużyć może poecie, i maszyna do szycia, i latawiec, choć, gdy je "pomidora jak jabłko", jakby grał w grę "pomidor" i znał tylko jedną odpowiedź, to gdy znajduję w ostatnim wierszu "nieczynny popękany młyn" - wyczuwam w tym niezdolność do czerpania siły. Zostaje mu serce, które "mocno uderza o materac", "ciało (...) Nerwowe, czujne jak starzec / mieszkający w domu przy szosie, w który co jakiś czas uderza samochód.".

Opisał nieuchronność losu rekinem, który "Podobno potrafi / wyczuć kroplę krwi w stu litrach wody.", bluźnierczo opisał zwątpienie ("bóg zjada człowieka / szpadlem klepie ziemię nad trumną"), jak kocha i cierpi, być może i śmieszny, może i infantylny. Ale na pewno nie brzęczy jak miedź, nie brzmi jak cymbał. 

 

Przeczytaj też inne recenzje książek Łukasza Jarosza:

Recenzja książki "Kardonia i Faber" 

Recenzja książki "Świat fizyczny" 

Recenzja książki "Spoza"

Recenzja książki "Biały tydzień"

Winni, żadni, dłużni, bezradni

PIOTR GAJDA "Człowiek z halabardą", SPP Oddział w Łodzi, Dom Literatury, Łódź 2020.

 

Kiedyś Piotr - całkiem serio - powiedział mi, bym nie pisał wierszy o kawie. Poezja ma pruć, boleć - przekonywał - a nie służyć do delektowania się światem. Dlatego z uśmiechem przeczytałem wers "Zanim dopiję". Nie no, spokojnie nie ma tu żadnej zdrady ideałów. Nikt tu nie cmoka nad smakiem, tylko myśli o jednostce jak o zmielonym ziarenku, przeciśniętym przez układ pokarmowy łaskuna muzanga, zamkniętym w kapsule.

Tak! To świetny początek siódmej książki autora z Tomaszowa Mazowieckiego, zafascynowanego poetyką Rafała Wojaczka. Mam wrażenie, że to jego najważniejsza książka.

Zanim zacznie się czytać, warto przypomnieć sobie "Dystrykt 9". Wiersz numer dwa, nawiązuje do tego niezwykłego filmu SF w reżyserii Neilla Blomkampa. Przywołany w książce główny jego bohater - urzędnik Wikus van De Merwe, dość bezrefleksyjnie wykonywał swoje zadania, aż gdy na skutek oblania się dziwną czarną substancją zaczął zmieniać się w kosmitę. Wtedy to doświadczył "systemu" jako ohydnego narzędzia opresji, które posługuje się kłamstwem i nie zawaha się przed niczym dla swoich korzyści.

Nie dość, że oglądając film - kibicujemy paskudnym stworom z kosmosu, narasta w nas jeszcze obrzydzenie ludzkością. Człowiek - to mięśniak, który jest gotów zabijać, człowiek to trybik maszyny zła, która gdy trzeba, wymieni go na inny. 

Dopiero po przypomnieniu sobie filmu, wers: "Nic, co obce, nie jest mi ludzkie" trafił do mnie. Podmiot liryczny książki zainfekowany został świadomością wszechobecnego zła. Grube nici i maski, pozory - są wszędzie. "Klęska defiluje na co dzień ulicami miasta", nie ma sprawiedliwych, nie znajdzie się nawet jeden porządny.

Do czego doprowadzi crescendo, narastające każdego dnia? Czy będzie to oczyszczający womit? "Ziemia była mi płaska jak telewizor (...)", wszystko okazuje się nie takie. Czy to ja  jestem tym "ostatnim optymistą", który "lajkuje omamy świata wyzuty z krytycznej szorstkości"?

Gajda zestawia pracę z cierpieniem Hioba. Podstawia nam pod oczy kontrastujące ze sobą obrazy: np. metro i ryczącego lwa z czołówki amerykańskich filmów, bombardowanie Hamburga z 1943 roku i wielkiego hamburgera, wreszcie Łódź, która raz chudnie, raz przybiera na wadze, jakby miała efekt jo-jo. Rozpracujcie puentę: "Ponieście ją na powiekach jak smog. Jak Hioba."

W "VHS (Very Horrible System)" porównuje swój los do kasety video zakleszczonej w mechanizmie. "Witamy w dziurze - jaką jest ta planeta, ten kontynent, kraj, to - miasto - przez które przecieka moja miłość i nie dzieje się nic, za co warto umrzeć. A tak prosiłem, otwórzcie!" Mocne!

W najlepszym - wg mnie - wierszu "Bajki robotów" (tytuł od Lema) wypomina: "moja zapłata była sumą brutto, więc części tej kwoty nigdy nie widziałem na oczy, zwłaszcza że wszystko wypłacono mi w drobnych.", a dla wszystkich pracowitych od rana do wieczora, bezrefleksyjnie żujących swój żywot, poeta lepi taką konkluzję: "(...) mam dla was rabat, skoro udało się wam / umrzeć na śmierć z tworzywa sztucznego. Chyba, / że całe życie byliście robotami przy taśmie // i nie zostaniecie zbawieni."

W kolejnym, podsuwa nam sole trzeźwiące: raczy sobie kpić z wiary w "życie od początku": "istnieje (...) możliwość, że to będzie początek / końca, w zasadzie koniuszek, rąbek, // wycinek histopatologiczny.", kpić w jakikolwiek wpływ na zmianę swojego losu: "(...) jesteś przeźroczem (...) migasz klatka po klatce. Ubawiony po pachy / na monitorze miejskiego monitoringu (...)", brutalnie porównywać "podobnych sobie" do mięsa, gdy zżera nas "program na żywo, który zawierał lokowanie produktu / w gardzieli."

O tym, że socjalizm i kapitalizm mają takie same manowce, mówi w "Nowych szatach cesarza": "zawsze będę tym samym podróżnym, któremu pozwolono zarobić na bilet, któremu wymyślono cel ekskursji, (...)"

W krótkim wierszu "Świat był nasz" pokazuje ludzkość, która zabija nieświadome niczego zwierzęta, przy radości szatańskiej i milczeniu Boga. W dłuższym "Mein Mein Kampf" zauważa, że jest "nieszczęśliwym, białym misiem" na coraz mniejszym spłachetku ziemi. Choć przecież nie wymagał od ziemi obiecanej Bóg wie czego, został mu tylko marsz ciemną doliną. I pragnie tylko, by nie był obwiniany za zło, z którym nie ma nic wspólnego. (Świetny myk z tymi gatunkami niedźwiedzi!)

Wiersz pt. "Wrócić z plaży z opalonym na czarno sercem" ma taką refleksję: "Brudny ten wiersz, niehigieniczny poeta, nowe szaty cesarza // pochodzą z lumpeksu (...)"

W dywagacjach szalonego kierowcy dacii logan w "Sferycznym lusterku", Polska jest ironicznie opisana jako miejsce, gdzie pękła skorupa wielkiego żółwia podtrzymywanego przez cztery wielkie słonie. Myśli są ewidentnie złośliwe - pochodzą zapewne z odurzenia patriotycznym przekazem. Przywołane są tu: śpiący rycerze, norka z obrazu da Vinci i serial "Korona królów", dlatego Polska wpada we wsteczne lusterko coraz mocniej.

Dalej: "być szybszym od kredytu" - czytamy w wierszu "Dacia". I w wierszu o molestowaniu, jest znów o obrzydzeniu "wspólnotą zapatrzoną w łzawiące oko grilla".

Odludek, zapadnięty w siebie jak rzeźba "Hamlet" Beksińskiego (niedawno ją widziałem na zamku w Sanoku), zastanawia się czy jest przeklęty, przy okazji samolubnie uważając się za jedynego człowieka: "Planeta - bez ciebie bezludna (...)."

Wiersz o wąsach wywołuje chęć ich zapuszczenia. To ja dopytam autora: a co z wąsem Lemmy'ego z Motörhead, dawnym wąsem Nicka Cave'a? Roguckiego? Wąsem Małysza? Wąsem wokalisty Eagles of Death Metal? Jest tu szydera z BIP-u i z małomiasteczkowej elity. Z systemu, który ma swoisty klucz: "Jeden obywatel to błąd statystyczny, tysiąc to motłoch".

"Wycieczka Auschwitz-Birkenau" nadaje się na sztandary wegetarian. (Dziś jadłem spaghetti nie tylko z papryką, ale i ze wstydem). Niezwykłość spostrzeżenia: "po śmierci / pozbawiony szacunku niby próżniowo foliowane prosię "produkt delikatesowy idealny // na uroczystości rodzinne i imprezy firmowe".

Wyjmę jeszcze z tkanek wierszy takie frazy: "piece wypalające butę", albo że życie to wirus - "wszystko to jest jedynie wariacją zbiorowej śmierci", żarcik smogowy o paleniu byle czym: "nigdy już nie będzie drugiego Papieża - Polaka".

Pełna egzystencjalnego bólu fraza: "Tyle podarował mi kapitał. Posiadam wyłącznie siebie na wyłączność i odłączność od ludzi, którzy buciorami tratują ziemię.", kończy się wspomnieniem "Procesu" Kafki, a więc Piotr G. vel Józef K. nie wie, jak będzie osądzon.

Zagubienie opisane jest genialnie, bezwład i bezsens pachną tym dzikim bzem rosnącym przy drodze, duszącym i zatykającym. Bo oto chodzi autorowi, żeby nam odebrało dech, żebyśmy empatycznie poczuli zacisk na szyi.

A może od "Bajek robotów" jeszcze celniejszy jest "Garnitur świata"? Po jego przeczytaniu, możemy nie tyle zerwać zgodę ze światem, co mieć przetrącony kark. Poczujemy się winni, żadni, dłużni, bezradni. Gdy to czytam, czuję się jak Maximus z filmu "Gladiator" wracający wreszcie do siebie  czeszący dłońmi zboże. "Oto pępek, z którego wywodzi się wszelki występek. Oto nędza, z której powstaje tego świata przędza". Uświadamiająco piękne!

Tak, jeśli płaczemy nad wyspą śmieci gdzieś tam na oceanie, popłaczmy nad wszelkim śmieciem wokół nas. Autor nazywa rzeczy po imieniu: żyjemy w świecie niesprawiedliwym, gdzie większość ludzi jest "bez dostępu do profitu". Jego wiara jest zamorzona na śmierć, jęczy z cicha jak "biczowany publicznie". Wszędzie widzi mięso (coś jak w animowanym teledysku do "Another Brick In The Wall"). Olśni go, że spożywając mięso przyczyniamy się do zła tego świata: "mięso, które było czyjąś matką, czyimś dzieckiem, mięso, które nie widziało nigdy słońca, mięso, które ryczy na widok sznura i noża, mięso, nad którym ktoś się pochyla, by szlochać z rozpaczy, i mięso, które ktoś nabywa za pieniądze, kierując się wysoką jakością." Jesteśmy, tacy sami, winowajcy!

"Fizyka dla humanistów" dobija najcelniej. Wszystko jest rozczarowaniem, zaczynając od przyjaciół, wszystko jest zimne, niedostępne, niewarte, chwilowe. To wiersz-łza, wiersz-lament. Wizualizuję sobie katharsis przy dźwiękach katarynki. Przy czym koło fortuny obracające się przy tych turpicznych dźwiękach jest wyjątkowo niefartowne, oferując same bankruty: "Pracowały wraz ze mną: Wszechświat, słońce, rośliny, wiatr. Pracował kamień przydrożny, cierpliwie wgniatając ziemię. Roiłem dla siebie Golgotę // w trybie menadżerskim."

W dramacie Szekspira Hamlet nazywał życie bliskie wegetacji zwierząt, śmiercią. W swym monologu zaczynającym się od "Być albo nie być" - pytał, zgadzać się na ból i krzywdę doczesności, czy buntować się. Gajda sprytnie uznał, że nie jest duńskim księciem, raptem trzyma halabardę i dźga. Dźga tak celnie, że na zawsze nam się odechce wygodnie rozsiadać.

Zostawiam grunge, kupuję banjo.

THE DEAD SOUTH - "GOOD COMPANY", 2014.

Mam widok z okna na pole owsa. Gdzieś w dali, bywa, pasą się krowy. Oto odpowiednia muza do tego tła. Zapewniają ją chłopaki z Kanady. Z prowincji Saskatchewan. Rządzi banjo. Gdzie ja ten instrument słyszałem nie tak wcale dawno? Na płycie Mumford & Sons "Babel"!  Nate Hilts ma wyrazisty głos - piękną chrypkę, jak młody Bono czy Caleb Followill z Kings of Leon. Żadnej perkusji.

Zaczęło się od uzależniającego singla "In Hell I'll Be In Good Company" (nr 4 na płycie). Panowie pstrykają, gwiżdżą, pląsają sobie, a to w hotelu, a to w fontannie i śpiewają o rzezi. Zazdrosny facet wie, że nie pójdzie do nieba. Piekielne dzwony, zbrodnia, mosiężny nóż.  Cave też śpiewał takie rzeczy na "Murder Ballads", nieprawdaż? Tylko dlaczego ja chcę tego słuchać? Czy to za sprawą brzmienia takich fraz:"The stage it smells, tells, hell's bells / Miss-spells, knocks me on my knees"?  Nie biorę przekazu na serio. Wszak panowie są wystylizowani z premedytacją na amerykańskich rednecków. 

Zerkam w kolejne teksty. Znów grube jak rura wydechowa, jak spód pizzy, chore jak zakaz wstępu do lasu w czasie pandemii, niemądre jak agitacja wyborcza przy informacji o śmierci Ennio Morricone. Oto podmiot liryczny po tym jak został odtrącony wyznaje, że i dobrze, bo wolałby się kochać ze swoim butem. No i, że skoro tak, to przejechał ją swoją ciężarówką. ("Long Gone")

Numer 2 - "Achilles" musi być mądrzejszy. I jest. Rzewnie i pięknie. I już wiem, że sorry Pearl Jam, zostawiam grunge, kupuję sobie banjo. Jest o szczęściu, pewności, płatkach kwiatów wirujących w powietrzu. 

Trzeci kawałek - świetny "The Recap", a w tekście powrót do głupawki. Rzecz o bijatyce w barze. "Wszyscy jesteśmy zmarnowani w barze gdzieś w centrum". Oj, to przecież nic wielkiego - ktoś kogoś dźgnął w oko, ktoś kogoś powalił na podłogę.

Piąty kawałek "Manly Way", najbardziej wieśniacko przerysowany. Z porąbanym jak las w Nadleśnictwie Spała, tekstem. Zachwycamy się wieśniaczką, która żądli jak pszczoła, i zachowuje się jak facet.  

Nie ma mowy, by nie spodobał się hulaszczy hymn: "Travellin' Man".  O brudzie za paznokciami, podartej koszuli, miodzie w uszach i podwójnej whisky bez lodu. O prostych potrzebach: niech piękna pani śpiewa, niech czuję jak w żyłach płynie alkohol! Refren do wspólnego śpiewania, banjo z westernu, sielanka! Po wysłuchaniu tej piosenki będziecie chcieli na najbliższy bal przebierańców założyć kapelusz i paradować ze źdźbłem trawy w zębach! 

A potem okaże się, że panowie z Saskatchewan "umieją w poezja". "Honey You" to piękne wyznanie miłości: "Kochanie jesteś kamieniem, a ja jestem twoją ziemią i będziemy rosnąć." Ja się rozklejam i potrzebna jest mi taśma typu scotch. Ten zaśpiew "o! o! o! o!", ta wiolonczela, to banjo, ta łza w oku.

"Ballad of Janoski" - czyli piosenka o wyganianiu demonów z życia kończy się pięknymi trąbkami (kto jeszcze pamięta kapelę Beirut?). Gwarantuję, że będziecie na koniec klaskać jak Rubik, i śpiewać "nanana".  

"Down That Road" - dramatyczny, straszliwy, o piekle wojny, gwałtach i zemście, o tym, że "mama powiedziała, że umrę, zanim się zestarzeje". Gdy przymykam oczy widzę jakiś westernowy straszny klimat, gdzie świszczą kule i dziękuję Bogu, że jest XXI wiek i mieszkam w Polsce, ale gdy otwieram, widzę naszą polską wojenkę. I pasują mi te "łamanie pleców, łamanie dusz" i "nie obchodzi mnie skurwielu, kim jesteś". Jakbym widział wpisy na Facebooku.

"Dead South" - piosenka nędzarzy, którzy wierzą, że się odkują, piją w przeświadczeniu, że przechylając butlę, zmieniają swój los. Taka piosenka żywych trupów: "Jeszcze tylko jeden marsz od zmierzchu do świtu, aż wreszcie dotrzemy / do bram tych, którzy dawno temu spalili nasze domy i odebrali nam życie". Smutne i piękne. Idealne na zakończenie imprezy.

Brutalny kawałek o tytule "Bastard Son" traktuje o totalnym upadku, świadomości własnych zbrodni i oszustw. O człowieku zepsutym do cna, któremu potrzebne tylko "liquor and dirty whores". O zboku, który umie się tylko pogrążać. 

"Deep When the River’s High" mający w sobie klimat natchnionych piosenek Boba Dylana. O zawziętym gonieniu po bezludziu, o pustych kieszeniach i ogniu w powietrzu, o samotnym płaczącym sercu, które chce tylko uciekać, gdzieś na południe, w strachu przez oczami diabła.

I na koniec "Into That Valley" - smutna ballada o tym, że marzenia o cudownej sielskiej dolinie ("where the Piper Man will play"), o żonie, synu i dwóch córkach, zostały niezrealizowane. Bo pojawił się strach, że przyjdą wilki, bo poszło się w nieznane i teraz z głową między kolanami, ma się tylko grób.

Fajnie słuchać o buzującej krwi

MORTAS "TU", SP RECORDS, 2020.

Zaczęło się, że usłyszałem gdzieś "Dom". I to jest taka piosenka, że od razu wiadomo, że będzie się jej słuchało sto razy i się nie znudzi. Bo potrzebny jest dobry pop! I wcale nie do cerkwi na Podlasiu, tylko na co dzień. Tak do zatańczenia i zaśpiewania.

"Tu" to lekka płyta, która sprawia przyjemność słuchania, daje prąd. Świetny wokal - Adama Mortasa i nowoczesne aranżacje. Czy umiem napisać dlaczego to działa tak dobrze?

Singlowy "Dom", drugi na płycie,  ma refren, który chce się śpiewać. Nie jest żadnym tam słodkim cukierkiem. Trzeba spróbować zaśpiewać to "Próbowałem wiele razy, ale projekt nam się zgubił", bo ta wspinaczka w górę uzależnia. Intryguje zestawienie - pozytywnie bujająca melodia i tekst, w którym rozgryzamy gorzkie ziarenka: facet i dziewczyna, nie potrafią się porozumieć. Świetnie pomieszano pretensję do partnerki i zarzut wobec siebie.

Ja naprawdę nie przypominam sobie, tak dobrej piosenki pop! Tak uzależniającej, delikatnej,  młodzieńczej.

Ta męsko-damska tematyka dominuje na tej płycie, dzięki, której można sobie przypomnieć własną huśtawkę hormonów, zakochań i odkochań.

W "Lubię" jest podobnie - czysto. Fajna niejednoznaczność. Zazdrość pomieszana z niezdecydowaniem na poważny związek. Lekka zwrotka i cokolwiek pompatyczny refren, ale naprawdę ciekawy.

"Jeśli" - troszkę przypomina mi stylem utwory Obywatela GC. Udany refren, w którym udało się fajnie skonstruować przekaz: "Jeśli znów postanowię / Zmieścić cię w chłodnym słowie / Nie zapomnij zakryć mi ust / Bo w tych kilku literach  / Treść się żadna zawiera / Ale ranić potrafią jak nóż." Dla mnie - świetne, tak jak fajne są te plumkania przypominające dźwięki z jakiejś komputerowej gry przy "Game over".

Świetne "Na dnie" ma dramatycznie narastający refren i plumkanie w stylu Kraftwerk. Działa dziwnie obezwładniająco, przywołuje jakieś prywatne klęski i pokazuje drabinkę, po której przecież wykaraskało się z dołka.

"Za tysiąc lat" - jakby Mały Książę śpiewał do swojej Róży. Delikatne to i czułe. Już wydawało mi się, że będzie mi przeszkadzał dyskotekowy beat, by nagle dotknął mnie "pet shop boysowy" styl i przeszedł mnie miły dreszcz. I znów doceniam tekst, w którym  chłopak rozkleja się, że dziewczyna zmieniła jego życie: "Zabrałaś mi świat mój prosty świat / W którym sam planowałem spokojne swoje sny". Przypominam sobie podobną wrażliwość na płycie sprzed 20 lat takiego - zapomnianego już - irlandzkiego zespołu JJ72. Fajnie słuchać o buzującej krwi!

"Nadal ja" śpiewane jest głosem grzecznego chłopca, trochę niepewnego, ale w tym wesołym,  tanecznym refrenie jest trochę buntu i złości: "Mogę być kim chcesz / mogę chcieć być kimś / dam z siebie wszystko / nie zostanie ze mnie nic".

"Tu" - delikatnie, słodko, szczególnie, że wokalista wyciąga tu piękne "góry", a gitara łka. Zanim pomyślałem, że za dużo lukru, włączył się "Przedostatni" z fajnym "jękliwym" beatem. Fragment melodii czy aranżacji brzmi jak taka wakacyjna piosenka sprzed lat "Na jednej z dzikich plaż" zespołu Rotary. A z innych dalekich skojarzeń - słyszę tu "Ostatni taniec" Lombardu. Fajny teledysk, w którym oniemiały Adam Mortas słyszy swoje słowa wyśpiewywane ze sceny przez uroczą brunetkę, a potem, zawzięty i pogniewany, ją ignoruje.

Zakończenie płyty jest melancholijne. Jest zwyczajnie, by jedna linijka "Ja zaufałem jej już sam..." zrobiła efekt "wow". Piękne tu, choć dyskretne, są gitary: akustyczna (Bartłomiej Tarkowski) i elektryczna, których chyba trochę brakowało mi w niektórych aranżacjach piosenek.

Ach, zapomniałbym o pierwszym utworze na płycie. "Na poczekaniu" zaczyna się letnią kawą, fajnie narasta, by w wersie "Czekając na coś, co nigdy się nie stanie..." próbować przeszyć na wskroś.

Ja się broniłem, że trochę jak dla mnie "za mało rockowo, za mało gitary", ale moja szabla została wytrącona i zostałem pokonany.

Z myszką na policzku

AGNELLUS "BAL DLA UBOGICH. TRIBUTE TO TUWIM", Stowarzyszenie Obszary Kultury, 2019.

Dla Tuwima - uznanie. Wszak jestem z Tomaszowa. Skąd Juliana żona - Stefania Marchew, stąd paru poetów wysyła komunikaty w świat.
Gdzieś tu nad Pilicą, w pobliskim Inowłodzu, autor "Kwiatów polskich" znalazł swoją arkadię. Może to on, jakoś tajemnie, nauczył mnie jak jej szukać, np. gdy będąc dziecięciem słuchałem z trzeszczącego winyla Ewę Demarczyk,  jej "Tomaszów" i "Grande Valse Brillante"?

Potem jeszcze była płyta Buldoga "Chrystus miasta", która wydaje mi się dziełem absolutnym. Potem napisałem "Poemat dla Łodzi. Dźwiganie serca", gdzie Tuwim był obecny w wielu frazach. No i jeszcze to, że Tuwim miał sznaucera, ja mam sznaucera. Zatem hołdów dla Tuwima nie za wiele.

Kłaniam mu się z przyjemnością z każdym odsłuchem tej płyty, którą rozpoczyna piękny pochód basu. "Dzień" ma w sobie wszystko, co powinien mieć rasowy numer rockowy. Od początku zwraca się uwagę na świetną sekcję, na brzmienie trąbki. I na intrygujący wyjątkowy, teatralny głos Agnieszki Kowalskiej-Owczarek, mający coś z Renaty Przemyk, coś z Anny Calvi.

Ta pierwsza piosenka o zawieszonym w powietrzu oczekiwaniu, przeczuciu jakiejś odmiany ma  trochę złowrogi nastrój, wyśpiewany z jakąś mistyczną egzaltacją. "Kto on zacz - nie wiem, lecz wszędzie Go czuję... " - pisał w innym wierszu w tym tonie Tuwim.

Dalej zaskakuje uspokojenie, bo po tytule można się było spodziewać punkowego hałasu. Jest więc trochę oksymoronicznie - "spokojna burza". I bardzo mi się ten paradoks podoba. Gdy cielą się chmurzyska sięgam więc już niekoniecznie, jak kiedyś, po piosenkę New Model Army z "Thunder & Consolation", a właśnie po numer 2 na płycie Agnellusa.
Podoba mi się emfaza w słowie "oczyma", lubię jak tańczą szare chmurzyska przy "Rozpacz nadciąga" i jak smętnie wiszą przy "Zamknij życie. Otwórz śmierć. Już błyskawice".

"Kamienice" z początku pamiętam mi "nie podchodziły". Po prostu Buldog śpiewał to inaczej. Ale po iluś tam przesłuchaniach twierdzę, że obie wersje są kongenialne. Uwielbiam ten tekst, jego klimat. Te szczurze klatki schodowe, "tunel stojący sztorcem ku górze", "palą zapałki czytają kartki na drzwiach przybite. Jeszcze nie tutaj!" Szukanie po omacku drzwi swojego domu, "dźwiganie serca i zdyszanych płuc" - piękna metafory ludzkiej bezradności.

Numer cztery "Rozmyślania" - błahy i zwiewny. Fajnie zrzuca ciężar poprzedniego numeru. Lekki jak narzuta.

"Słowisień" cały utkany z neologizmów. Można? Można! Wyobrażam sobie jak Miron Białoszewski chowa się w szarej nagiej jamie. Oto potęga języka, który igra sobie ze światem, robi sobie co chce!

"Właściwie" ma piękny riff na początku i stawia fundamentalne pytania. Przypomina mi piosenka Maleo do wiersza Tadeusza Gajcego z frazą "Przeszywa mnie słodka świadomość, że jestem, że czuje i patrzę, i słucham..." Gdy się wsłuchać, a wsłuchuję się z każdym przesłuchaniem, projektuję sobie poetę-samotnika, który swoją poetycką modlitwą ratuje świat.

Pieśń "Solenizanci" ma szacunek dla wszystkich ludzi świata. Tych, których egzystencja prosta, albo smutna, albo trudna. Zrównuje nas wszystkich to, że raz do roku obchodzimy urodziny. Tuwim wierzy, że w ten dzień, stwórca winszuje wszystkim nawet najbardziej utrudzonym.

"Malarz" z piękną - nieco w stylu Świetlików - melodią, zachwyca. Czy to pean dla dymu papierosowego? Raczej dla tego, co można wydać z siebie, jeśli się umie. Hymn dla własnego świata, marzenia, pragnienia. Zaśpiewajcie to z Agnieszką, za Tuwimem. Tylko żebyście zdążyli. Bo już skrada się "niespodziewanka" "Śmierć" z brzytwą w zębach, z szyderczym śmiechem.

Na tej płycie jest logo Białej Fabryki. Słucham do zagłuszenia, aż łeb mi opada obok komputera i odciskam sobie komputerową myszkę na policzku.

Informacje o płycie:
https://bialafabryka.blogspot.com/2019/08/bal-dla-ubogich-tribute-to-tuwim.html

W ciepłym sadzie pada śnieg

MARCIN KRÓLIKOWSKI "Nieludzka ręka", Wydawnictwo w Podwórku , Gdańsk 2019

Ciekawy tomik! Wychodzi się z niego z głową pełną fantazmatów. Autor przedstawił tu wieś - w magiczny, szulzowski sposób.
Podmiot liryczny nie jest tu na pierwszym planie. Poznajemy za to świadomość jego korzeni, wiejskiego pochodzenia przodków. Wiersze mieszają się tu z prozą poetycką płynnie i absolutnie bez dysonansu - rzecz jest bliska poematowi.

Czy chodzi tu o ocalenie pamięci? Czy o uświadomienie sobie, że po co szukać w książkach i filmach, przecież posiadamy własne historie pełne tajemniczej siły, własne legendy?
Królikowski sięga do wspomnień o swojej ciotce, babci i dalszej rodzinie. Dostrzega niesamowitość tych historii, choć przecież nie są one jakieś nadzwyczajne, być może podobne do wspomnień wielu z nas.
Nadaje im baśniowy wymiar. Wdmuchuje w te historie poetycki tlen.
Siła tej książki w tym, że i w mojej głowie od razu ożyły własne, rodzinne mitologie. Ja mam wspomnienie o cioci, która mieszkała na Ziemiach Odzyskanych. I jej dobroć jawi mi się jak świętość, jej kompot z jagód jak boski nektar. To tam, gdzieś niedaleko Chojnowa na Dolnym Śląsku, zacząłem rysować mapy, podziwiać "pagórki, drzewka i domki", rynki, baszty, rzeki.
Mam też wspomnienie o babci, która mieszkała w mieście, ale jak na wsi, w drewnianym domu, wokół grusz, wiśni, porzeczek. Była tam studnia, balia z wodą, morwa, tajemnicze poddasze, tajemnicze dwie komórki, o które z uporem większej sprawy obijałem gumową piłkę krzycząc "Boniek! Smolarek! Tłokiński!" Był kompot z rabarbaru, spadające gruchy, pochylone lustro, światełko pod świętym obrazem, wielkie roczniki czasopisma "Karuzela", które wertowałem w uniesieniu. Łaziłem tam po ścieżkach, na granicach których były powtykane zielone butelki, wyciskałem słodki agrest, cud - nie świat. Tak! Tą książką teleportowałem się w tę babciną rustykalność. Ostatni raz tam błądziłem przy lekturze książki Bronki Nowickiej.

Ja jeszcze mam te obrazy pod powieką - ale dorasta kolejne pokolenie, które z taką wsią ma coraz mniejszy kontakt. Nie zna smaków, zapachów, chłodu wody ze studni. Może to właśnie dla nich jeszcze bardziej, warto było napisać ten tom?

A ma on ma wyjątkowe otwarcie: "ktoś bardzo ciekawy bólu (...) cierpliwie rozcierał w miseczce moździerza światło odłupane z tabletki księżyca i kwiatów paproci, i tak stworzył wieś, i była alchemia." Sugestywne jest wyobrażenie stwórcy, który miał "twarz rzeźbioną mistycznym obłędem" i "łamał nam łodygi" (wszak egzystencja wiejska dla dzisiejszych konsumentów Netflixów jawi się jak roślinna wegetacja, nieprawdaż?).

I są tu wiersze o wsi, w której "proste dobro" w zwyczajnym "Na, żry" ("masz, jedz" w gwarze mazowieckiej), i w której zło - są obok siebie.

W mazowieckiej wsi Trzcianka - pełnej dziwnych plenerów i domostw, odbywa się jakieś niebywałe misterium życia i śmierci przyrody i tkwiących w niej ludzi: "brzoza obok mokrej furty liże po szyi pijanego Witka. Upadają anioły, padłe są też muchy w tej godzinie i aurze." Są tu zapisane tragedie wojny i złamane życia.

Tytułowa nieludzka ręka to proteza ręki, którą nosiła babcia autora. To od dreszczu po jej dotyku - wziął się tytuł książki. Podoba mi się opis maligny: "Odwiedza mnie w sadzie. Staje pod jedyną śliwą, / do sukienki lecą pszczoły, obsiadają farbowane kwiaty. / Strząsa je w skiby gotowe pod zasiew, ziemia otwiera / mi usta przez sen. W ciepłym sadzie pada śnieg. // Zawsze, kiedy chce mnie ostrzec, porusza snami / jak kołyską, nieludzka ręka mojej babki / - proteza, rulon drewna obleczony w plastik."

I pewnie maligna autora udzieli mi się i w podobny sposób, będę sobie tłumaczył świat.

A ciotka, siostra babki - Helena Kokoszka? To, że uratowała Żydów to - dla niej było nic, tylko "chciwość życia", żadne męstwo. Autor zestawia jej "oschłe bohaterstwo" z nieudanym losem jej synów.

Podziwiam wiersz "Zaszczepiny", w którym dokonuje się prawdziwe braterstwo krwi autora z drzewem śliwy. Z tego aktu można czerpać siłę na całe życie! Gra słów "śliwa / szczęśliwa" jest jak hymn na cześć cudu życia w harmonii z przyrodą.

Ujmujące są słowa "siwa sierść", "opuszek czarny od biblii", niezwykła jest gadająca czereśnia, "miasto, które zostało wypalone jak pożółkłe trawy", "dźwięk, kiedy zaraz po wypalaniu spadnie deszcz, słychać jak strzelają z gorąca muszelki ślimaków, ich podręczne domy, tobołki z całym dobytkiem" -  jakby Bruno Schulz tu czarował.

Uśmiechnąłem się, przy "Odbiciach": "Siedzę wpatrzony w parujący rosół, / rosół wpatruje się we mnie / wielkimi okami przodków.", przestraszyłem przy "Okrutniku", gdzie furiat karze świat "jego umysł to krzak gorejący, garnek wrzątku, w którym topi się koci miot." Jak z jakiejś starej klechdy są opowieści o patrzącym jeziorze - kuli zdębiałej wody, albo o biciu i morderstwie rzeki.

Znowu - coś z "Dziadów" Mickiewicza mają zaklęcia w "Świetliku". Jest tu świetna puenta: "Jeżeli stworzył nas pożar, / niech teraz ugasi."
Mocne jest zestawienie strasznej nazw obozu koncentracyjnego Gross-Rosen i popularnego zespołu muzycznego.
Wycinka lasu uruchamia w głowie obrazy ludzkiej apokalipsy: "już zamykamy, zamykamy - płaczą wióry, żywicą pachną stoły", a poczucie, że to co jest, jest już tylko wspomnieniem, stratą, autor uzewnętrznił taką celną puentą: "Płaczę ikrą. / Zarybiam wyobraźnię. / Polska / - biały prostokąt po zdjętym obrazie."