Przekochana noc, przewiosłowany dzień

Łukasz Jarosz „Rzecz jasna”, Biblioteka Śląska, Katowice 2025

 

"Jadę pisać." - wyobrażam sobie jego myśl. Ten tom to wiersze napisane podczas pobytu w Willi Decjusza w Krakowie w ramach Wyszehradzkich Rezydencji Literackich. Zatem był taki moment, że poeta spakował się i ruszył. Tymczasem w pierwszym wierszu pojawia się odgłos GPS (typowy, gdy nie skasujemy poprzedniej trasy) – "zawróć". Czytam to tak, że świat stawia opór, niekoniecznie "sam wchodzi w wiersze". Pisanie to praca, żmudna i rzemieślnicza, tylko czasem epifania. Trzeba pokonać ten opór.

Jarosz sam siebie określa jako "wierszorób". Wykształcił u siebie nawyk, by każdą chwilę filtrować pod kątem przydatności poetyckiej. Wie, że potrzebna mu samotność, pewna obcość wobec świata. I już - jest wiersz - zapis chwili. Tysiące ludzi żyją bez potrzeby własnej refleksji. A to przecież działa i tak: chęć napisania dobrego wiersza, wymusza na człowieku jakiś ruch, jakąś podróż, jakieś spotkanie. Wiersze same się nie napiszą, trzeba najpierw je przeżyć. Zatem jest to wspaniały nawyk, kształtujący niebanalne życie.

Poeta stawia sprawy jasno. Dokładnie wszystko objaśnia: "Wymyślając świat, przemykam zgarbiony, jakbym wychodził z kina - kuląc się, by innym nie zasłaniać obrazu."; "(…) długo szukam prostych słów na nazwanie tego, co zawiłe."; "Moim celem jest opisanie świata, jego zrozumienie. Piszę niebo, choć dziś pochmurno, piszę śmierć, chociaż żyję."

Towarzyszy mu poczucie nieprzystawania. "Tak zbędny, że mogłoby mnie tu nie być." Trochę deprecjonuje siebie z plecaczkiem, bazgrołami, długopisikiem, by nagle nadać sobie pozycję kogoś, kto prowadzi za rękę Boga. Boga, któremu szepcze: "Zobacz, co zrobiłeś."

Świat nie jawi mu się przesadnie pięknie. Bierze do siebie napis na tablicy ze ścieżki edukacyjnej "Mieszkańcy martwego drzewa". Świat wydaje mu się nierzeczywisty i właśnie dlatego może w nim żyć. Wypełnia obowiązki żywego, "choć w buncie i gniewie". Czuje, i dystans do siebie, i dystans wobec innych. Wielu go zawiodło, zatem pozbył się złudzeń: "Nie ma tamtych rąk, jezior, Boga. Szkołę, która była (…) wakacyjnym schroniskiem, zlikwidowano, a następnie wyremontowano na piękny, biało lśniący w słońcu szpital psychiatryczny.”

Zachwyciłem się wierszem „Polichromia”: "Tak długo poruszałem jeden i ten sam problem, aż ostatecznie stał się nieprawdopodobny, nierealny i był już na koniec kłamstwem. Bić, kopać, zabijać - choć tylko w wyobraźni - tylko na to mnie było stać. Stałem więc i patrzyłem na to, co dzieje się z moimi słowami - bezwiednie wybiegały z ust, jak ptaki wzlatywały ponad dachy i drzewa, aż roztopiły się niewidzialne w wysokim powietrzu." Tak trzeba pisać o własnym chorym gniewie, bezradności, zawiści.

„Żyj, miej otwarty umysł, uważność na to, co ci się przytrafia” - zdaje się mówić każdym wierszem. Te wiersze są zwykle podobne do siebie. Jest w nich konkret, coś co odbiera się zmysłami, często ruch, coś co się wydarzyło i teraz żyje w naszej głowie.

Jarosz umiejscawia swój podmiot liryczny w przyrodzie, w otoczeniu. Porównuje, dopisuje, precyzuje. "Świt ciepły i gładki jak filcowy kapelusz.", "(…) trwa cicha harówka jesieni - szperanie w przeszłości i świetle." Ten nagi świat, bez osłon - często wydaje mu się obcy, czuje się oszukany, niepewny: "W czaszce krowy pełga ślimak. Gdyby miał na sobie muszlę - pewnie nie byłby tak odpychający." Ale umie w tym świecie się odnaleźć i jest szczęśliwy: "Przekochana noc, przewiosłowany dzień."

Drogą do szczęścia jest wyobraźnia, która pozwala mu w bajkowy sposób widzieć rzeczywistość "zobaczyłem, jak ona płynie żabką, a jej głowa i rozkładające się na tafli włosy stają się kapeluszem dojrzałego prawdziwka." Wszak wiersze to po czesku "baśnie".

Mogę się mylić, ale większość ludzi jest wrażliwa na poetyckie słowo. Niemniej zatracili zainteresowanie poezją – czasem np. po lekturze „topowych” tomików, w których słowa plączą się jak nogi piłkarzom. Wybierają raczej inne lektury – kryminał, powieść obyczajową – byle nie te łamańce. Rozumiem was, jeśli chcecie odzyskać dla siebie poezję spróbujcie poczytać Jarosza.

Zobaczcie np. wiersz „Technikum”, w którym prześmiewczo opisuje swoją edukację, by dojść do smutnej tezy: "Wystarczyły tylko obecność i posłuszeństwo.". Jarosz tak zestawia niezrozumiałe wzory na tablicach z oknami pełnymi smug (świat jako nieopisywalne straszne monstrum), że jako nauczyciela przeszyła mnie ta „opasła jesień”.

Paru rzeczy bym nie napisał. Nie użyłbym metafory dopełniaczowej "mięso dni". I nie przekonują mnie rozważania obok fraz: "język to żadna tożsamość, żaden naród." i "Nie czuje się Polakiem - jestem tutejszy, jestem stąd; granice to rowki w ziemi wyharowane butem." Przypomniał mi się (niedawno przeze mnie recenzowany) Steven Wilson, który opisywał "efekt overview". Pobyt w kosmosie. spoglądanie na Ziemię z kosmicznej perspektywy, podobno powoduje, że pojęcie granic staje się absurdalne. Może ja po prostu stąpam po ziemi i nie uleciałem w poetycki kosmos Jarosza? Przecież autor nie tylko mieszka na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, ale też w języku polskim! Dlatego nie rozumiem tego braku świadomości i radości z bycia Polakiem. Ale mniejsza o to.

Długo wymieniać – celne frazy, obrazy, które zmieściły się w książce. Przywołam: trafność oceny naszych wad: "Wśród nas są tacy, co potrafią nienawidzić, więc są stąd." - z przekonującego wiersza "Nurt"; rodzicielską miłość, która każe natychmiast wyciąć pokrzywy, w które wpadł jako dziecko; albo pochwałę samotności: „z wizyty kuzynów, miał tyle, że ukradli mu dwie paczuszki łusek.”  

W naszych ciałach essa, dopamina, oksytocyna, trans

Marzena Orczyk-Wiczkowska "Miłość i inne święta", Wyd.MBP im. H.Kołłątaja w Dąbrowie Górniczej; Dąbrowa Górnicza, 2024.

 

Niektórzy mówią, że miłość to coś, co mamy zachować dla siebie, coś intymnego. Z jakiejś obawy, że uleci? Ze skromności? Z obawy przed kiczem? Tymczasem miłość codziennie wykoślawiają nam media: Netflixy, Instragramy, memy i rymy typu fire/desire. Owijają ją w banał, trywializują albo i zohydzają (ach, te skecze w kabaretach, w którym związek małżeński to pułapka, męczarnia i katorga). Ta prawdziwa jest chowana. Mogą więc niektórzy uznać, że nie istnieje. Dlatego dobrze, że ktoś nam powie, że jest możliwa. 

Tęsknotę za miłością ma każdy, mniej jest jednak szczęściarzy, którzy jej doświadczyli. A jeszcze mniej jest tych, którzy o niej umieją napisać. Marzena Orczyk-Wiczkowska - pisarka, poetka, autorka tomów "Abisal", "Ranne pieśni" czy "Adult canal" - umie.

Umie np. ją streścić w 4 wersach. I są to m.in. linki-inspiracje do książek Antoine'a de Saint-Exupéry'ego i Wiesława Myśliwskiego. 

"planeta róża.

miód i sól.

wydobywanie perły.

łuskanie fasoli."

W innym świetnym wierszu ("znamię w kształcie jednej z liter alfabetu") pisze, że miłość odurza nas do wiary, że wszystko ma sens. I unosi nas zachwyt, i chcemy wychwalać każdy detal świata: "błogosławione niech będą pory roku, powracające cykle, miłość i wszystkie inne święta".

W jej wierszach jest ogień, jest szaleństwo zmysłów, jest "chwila, która była śnieżynką". Zatem witaj, czytelniku,  w miłosnej zaspie.

Miłość pojawia się jak zaklęcie - "pomyślałam życzenie, choć dawno już umarłam, pomyślałam życzenie, jakbym się rodziła, pomyślałam życzenie jak dziewczynka w cukierni, a może ta druga, z bajki andersena." 

Są tu miłosne obawy ("boję się, że mógłbyś stać się niezbędny jak tlen i woda") i miłosne uniesienia. Uwielbiam wiersz "stranger things" - to rzucanie słowami podobnie jak Joanna Mueller, albo Inger Christensen (w jej "Alfabecie"). Oto miłość bombarduje nas tysiącem blików: "w naszych ciałach essa, dopamina, oksytocyna, trans." - genialne!

Autorce udało się uniknąć banału. Jest ironia, są pytania "może nie chcesz znaleźć, bo wystarcza ci szukanie?", są diagnozy, że nie umiemy kochać, bo jest "mimikra przyczajonego serca, ciężar blizny i świętego spokoju", są smutne refleksje -"byłam niedorzeczna jak głodny wróbel, który usiłuje połknąć żabę"...

Opisała miłość - która sprawia, że naprawdę żyjemy. I śnią się nam "złoto, kadzidło i mirra" (z wiersza "inne święto"), i stać nas na celebrę, i umiemy "przyjąć wszystko jak dar".

Polecam "przytulić" tę książkę ozdobioną kolażami Marty Motyl. I pod te frazy wyświetlać sobie własny film o miłości. Tak jak ja w moim wierszu z bitem. 

 

Herbert obecny

 23 października w nowej siedzibie ŁDK w Łodzi przy ul.Dowborczyków odbyło się spotkanie "Herbert obecny". Poeci: Kacper Bartczak, Tomasz Bąk, Joanna Chachuła, Przemysław Dakowicz, Michał Kędzierski, Krzysztof Kleszcz, Przemysław Owczarek  przeczytali ze sceny swoje utwory w jakiś sposób inspirowane twórczością autora "Pana Cogito". Był też krótki monodram Ewy Łukasiewicz z Teatru Szwalnia.

Kacper Bartczak

Tomasz Bąk

Piotr Grobliński i Joanna Chachuła

Przemysław Dakowicz

Przemysław Dakowicz

Michał Kędzierski

Krzysztof Kleszcz

Krzysztof Kleszcz

Przemysław Owczarek

Toczek z lisa

 ŁUKASZ JAROSZ "Wietrzna pamiątka", AFRONT, Bukowno 2024

Tradycyjnie, kilkanaście razy już to przerabiałem, czytając "Wietrzną pamiątkę" zacząłem "myśleć Jaroszem", zestawiać obrazy przyrody z jakąś natrętną myślą. Odmieniać śmierć, miłość.  

Przypominam sobie jego wiersze: "Piękna! Nie opuszczaj jej! Nie opuszczaj jej!" - wołał pijak w wierszu z tomu „Kardonia i Faber”. I znów łowię jakieś strzępy zdań od przechodniów. Wiersze jak liście na głowie. Wiersze jak rzepy, gdy łazisz po lasach, bezdrożach. Podobno Łukasz ma materiał na kolejnych siedem książek.

„Wietrzna pamiątka” sugeruje refleksje o przemijaniu. Jakaś mantra, przyśpiewka o marności?

Książka zaczyna się tak: „Schylam się, podnoszę piłkę / lekarską i rzucam za siebie /najdalej jak potrafię. Najmocniej, / jakbym rzucał całą swą niechęcią do świata.” Czy to więc próby zawalczenia o spokój ducha?

W kunszcie poetyckim Jarosz staje na wysokości zadania. Tworzy migotliwe obrazy. Zestawia często dwie sytuacje, dwa opisy. Jakby istniał świat i antyświat. Zatrzymuje go jakiś detal, jest precyzyjny: np. w brzuch siatkarki wtula się ciemność; wstawanie o świcie, wilgotny tropik namiotu; sąsiad po wylewie krąży przy boisku i ugniata za plecami gumową piłkę...

Nie ma tu popisu erudycji, nie ma polityki, nie ma zaangażowania. Wiersze są pisane w podobny charakterystyczny sposób. Można to uznać za wadę. Nieprzekonani będą marudzić, że to już wszystko było, że to powtórka powtórki. 

Ich nie przekona umiejętność wydobycia z opisanej sytuacji jakiegoś surrealnego szczegółu. Gdy pisze o śmierci „pojawia się jak szybki samochód we wstecznym lusterku”, gdy opisuje samotność - „nie wie, co zrobić ze swoimi tragicznymi, samotnymi rękami”. No i trudno - na zdrowie!

Te wiersze to migoty, przebłyski. Jakbyśmy w jednej sytuacji, widzieli świat w pigułce. Dla mnie to jest poezja – kondensat, blik świadomości. 

Takie wiersze chcę czytać. Takie jak „Noc” (strona 21), w którym nie dzieje się nic wielkiego. Kobieta maluje się, choć nie zamierza wychodzić. Dalej jest krótki opis przyrody z księżycem (akurat się trafia metafora dopełniaczowa - „klatka piersiowa lasu”). Czekanie, aż wszyscy się oddalą i zasną, by móc się rozpłakać. I puenta: „Na jej głowie śmieszny toczek z lisa.”. Dekor głowy martwym zwierzęciem. Marność i niedorzeczność naszych wyborów. Widzę to jak z obrazów Boscha. Ten absurd i groteska naszych pragnień. Teatr rytuałów, pozorów, nieszczęść.

Albo wiersz „Didaskalia” - z typową u Jarosza metaforą „mięsną”: „Samolot rozpłatał niebo”, ze zwykłym opisem dziecięcej zabawy w ciuciubabkę, który kończy olśnienie: „też dotknąłem Boga, ale go nie rozpoznałem.”

Ech, znajdziemy tu niejedno takie odkrycie: „żołnierz wytrzepuje z trąbki pozostałości po hymnie”, „moja była dziewczyna nie może odmachnąć, bo nieruchomo pozuje do portretu”, „Mylę cel z drogą, niewinność z naiwnością”. Jest przewrotność słów, znaczeń. Urzekł mnie paradoks haiku w wierszu „Diament”, historia wuefisty w wierszu „Obecność”. 

Jarosz wyjątkowo często pisze o Bogu; są tu pretensje, metafizyczne drżenia. „Rozbroiłem w sobie Boga, podniosłem Go i przeniosłem w bezpieczne miejsce.” Znajdując takie frazy, nie mam pytań, proszę o kolejnych siedem tomów.

Przeczytaj też inne recenzje książek Łukasza Jarosza:

Recenzja książki "Dzień Liczby Pi"

Recenzja książki "Kardonia i Faber" 

Recenzja książki "Świat fizyczny" 

Recenzja książki "Spoza"

Recenzja książki "Biały tydzień"

Unikaj bliźniego swego

 MARCIN ŚWIETLICKI "Sierotka", WOLNO, Lusowo 2023

 

 

Gdy miałem dwadzieścia parę lat – szukałem i znalazłem. Znalazłem Świetlickiego. Był odklejony od szarej rzeczywistości, schowany gdzieś w kołnierz, za papierosem i za okularami. Jego mroczne frazy dawały miły chłód, jakiś bunt, własny nieporządek. I postanowiłem zostać poetą. Zapewne i inni poeci mieli w tym swój jakiś udział, ale muzyka rockowa z tekstem, wywalała w jakąś inną przestrzeń. Kasety „Ogród Koncentracyjny” i „Cacy Cacy Fleischmaschine”, a potem kolejne.

I mogę sobie teraz – pięćdziesięcioletni - rzadko słuchać Świetlików, ale one grają sobie same w mojej głowie – np. fraza ze zbliżającymi się cmentarzem i supermarketem („Opluty 05”), fraza z grzybem-robakiem, albo że „szalenie delikatny jestem na kacu” („Delikatnienie”). No i ten najpiękniejszy utwór „Franek Chrzonszcz” z marzeniem, by wyjechać, aż paszport zanieczyści się tysiącami palców, gdzie „Ludzie niczego nie chcą ode mnie. I Nikt nic.” I bywa, że sobie szyderczo zazłowieszczę „Henryk Kwiatek!”, bo świat nas zje, a wiara nas nie uratuje...

Mam takie przemyślenie, że „Mistrz” ustawił nie tylko mnie, ale wielu poetom, taki profil, taki awatar – cynicznego, ironicznego idealisty, pesymistycznie wpatrzonego w przyszłość. Osobnego, niedostępnego (legenda, że książki dawane Świetlickiemu przez młodych poetów, autor zostawia gdzieś w nocnych barach), wkurzonego (wulgaryzmy).

Muszę być taki – wtedy wygram. Mam się dystansować od jakiejkolwiek wspólnoty, przyjaźni. Ma mnie mierzić słońce. Żadnych nadziei, chłodny dystans, rezerwa, beznamiętność, piwnica, samotność, neuro. Kolejka, buch, kolejka, neuro.

Iluż odgrywa ten wyreżyserowany spektakl, „jestem w nastroju nieprzysiadalnym”, „mam już jeden nóż w plecach, i nie ma w nim miejsca na następne”?

Tylko, że teraz sześćdziesięcioletni poeta, piszący swoje kolejne wiersze, które gloryfikują stan introwersji, przestał wydawać mi się atrakcyjny.

O ile kiedyś za młodu zapadanie się w sobie, wydawało mi się takie fajne, buńczuczne, męskie, to teraz pławienie się w posępności, wydaje mi się takie proste i haniebnie straceńcze.

I wybierając z „Sierotki” wiersze „antyludzkie”, z jednej strony cmokam, że takie fajne, a z drugiej strony jestem zły. Bo jego wiersze mają swoją siłę rażenia. Ergo: odbiorcy poezji Świetlickiego są „antyludzcy” przez niego. Poczytajcie poezję współczesną, tam akolici Świetlickiego nasączają pesymizmem swój poetycki język.

W ogóle tak strasznie mnie olśniło, że cały ten tom, jest napisany w kontrze do przykazania miłości. „Kochaj bliźniego swego” zastąpiło: „Unikaj bliźniego swego”.

I gdy słyszę „Nie lubię ludzi”, gdy przegrywam jako potencjalne towarzystwo - z roślinnością ruderalną i ruinami wielkiego przemysłu Tomaszowa, to wiem, że przegrałem ze Świetlickim. Przegrałem, bo jego „antyludzka religia” ma dużą siłę. I nie nawrócę. Misjonarz z kawą jest bezradny, wobec pokusy wielkiej izolacji, hermetycznego kasku z obietnicą wielkiego kosmosu samotności.

Weźmy „Sierotkę”. Pierwszy wiersz: autora śmieszą ludzie, którzy się nim zajmują. Zatem wyśmiany, czytam dalej, a dalej jeszcze celniej, jeszcze dosadniej: „Nie byj ze mną” („Jimi Czeczen”) - nikt jeszcze tak czarująco nie zniechęcał do siebie. Nikt tak dokładnie nie odgradzał się: „Nie machać żadną flagą, jakiejkolwiek barwy, to trudne lecz możliwe. Pozacierać ślady i wybudować arkę. Świat odesłać w arce.” To jest fascynujące jak zło. Zachwycam się i przerażam tą frazą.

Nikt tak nie straszył bliźnim, nie straszył Bogiem: „to na pewno nie Jezus. On już nasycony, w lepszej parafii siedzi. (…) Nie otwieraj nikomu (…) namolny świat tutaj dzwoni, chce koniecznie coś ci zatrutego powiedzieć, chce czegoś zabronić (...)”. Świat ma być tłem, niech będą tylko pory roku, łagodnie przechodzące jedna w drugą.

Tak! Piękny jest wiersz „Ludzina”. Przeszedł mnie dreszcz. Ludzie straszni jak orkowie z książek Tolkiena. „To są gęby na nogach. To narzędzia płciowe schowane w domach. Z religią wakacji i chorągwiami z symbolami (...)” Ten wiersz jest tak mocny, że zrobiłem minę Morrisona śpiewającego „The End” i postanowiłem, że muszę go jakoś przerobić, odwrócić, pokonać.

Wyobrażam sobie poranek poety, podniesienie powiek i mocne postanowienie samotności. Wyobrażam sobie poranne golenie, w którym zza pleców wyłania się złe, chichrzące się złe, mówiące: „oby w bezludzie, oby w bezludzie”...

Są w tym tomie dokuczki osobiste – dostaje się prezydentowi, lewicującym poetom i prawicującym poetom. Jest heheszka z pobitego poety robiącego sobie słitfocie – „w rankingu tematyki wierszy przemoc jest na pierwszym, na drugim klimat, na trzecim wyklęci”.

Ale często dostaje się ogółowi, wielkiej ludzkiej mazi, która ma tylko jedną płeć, która nazywa się pretensja.

Pojawia się w tomiku „kochanie”, ale akurat jako „kochnie” (w zmyślnym, fajnym „Wierszu miłosnym”, w którym z laptopa zniknęła litera a), ale dużo większy ciężar ma wiersz o unikaniu ludzi. Możliwe, że „Wiersz sportowy” pozwala skuteczniej zaciskać pięści, zaciskać wargi, celniej patrzeć w horyzont. Ludzie to zło, a spokój zaznasz, gdy własny świat odgrodzisz okopem.

Czy w tytułowym wierszu zamykającym książkę - pięknym i wzruszającym - jest trochę żalu, że wybrał jak wybrał? Ale  nawet jeśli śpiewało się „teraz chcę być twoim psem”, "sieroctwo z wyboru" jest jakoś trudne do odszczekania.

Do recenzji dokładam wiersz z bitem:

Miedź i cymbał

Tyle ksiąg, tyle refrenów i zwrot,
i tylko czerń, żadnego prześwitu.
Tyle okien, tyle widoków 
i tylko gul, żadnego zachwytu.

I tylko jeden ton, rozczar i inba,
i tylko miedź, miedź i cymbał.

Uniósł w górę palec,
powiedział spod paleca:
"Ja ludzi już spotkałem
i wcale nie polecam”.

I w czarnych okularach
straszy żelaznym chrzęstem,
i błyska nad horyzontem
tym swoim „Z ł y  jestem, więc jestem”

Ze swojej własnej zapadni,
ze swojej własnej matni,
zły na kolejne takie lato,
którego miało nie być.

Dla Coca-Coli i kadry
nie powstrzymuje pogardy,
policji, straży i kazań,
dla wędlin i musztardy.

Sny instant w ogrodach pandemii

Marzena Orczyk-Wiczkowska "Abisal", Biblioteka Śląska, Katowice 2022.

Abisal to najgłębsza strefa oceanów i mórz. Chociaż i tam batyskafy dotarły, chociaż znamy okropny wygląd głębinowych stworzeń, to więcej wiemy o kosmosie niż o otchłani.

Wiersze z "Abisalu" wykorzystują metaforykę oceanicznych głębi - już pierwszy wiersz jest w takim  podwodnym klimacie - wiersz o ciszy, o uchu Beethovena - zatem o głuszy, zamknięciu się na świat, o zatonięciu (w sobie?).

Są pisane na takim patosie, absolucie, bezradności wobec wielkości świata. Podobne do pięknej piosenki Nosowskiej z frazą "kto piorunom ostrzy groty?"  

Czytam je zachłannie zachłystując się obrazami. Takimi jak w wierszu "skalowanie" o ulotnej chwili, gdy widzimy coś przez ułamek sekundy, coś co znika, zanim przyjmiemy to do wiadomości, albo "Muszla" o szumie, w którym nadawana jest czułość ("słyszę twój szept, pełen bólu i troski").

Autorka lepi z zachwytu, z przeczucia, że skoro jest piękno, to jesteśmy w dobrych rękach. Tworzy litanie, wzdechy do elektrycznej ryby, latarni, kijanki, ale i do "pana w koronie z kartonu, cesarza smutnych snów". Kreuje podwodne fantasmagorie, ale i błyski świadomości z komputerowego instrumentarium ("pan zszedł na ziemię, by zapłodnić pamięć podręczną. wędruje między eonami, włącza i wyłącza. kasuje historie jednym ruchem palca, (...)"; "odyseusz był z nami jako i my byliśmy - w paincie, wordzie, micie."

Ma świadomość grozy świata. Pełne niepokoju są te bliki obrazów np. w wierszu "* * *": "sny instant w ogrodach pandemii, dni z gazet i celuloidu. izotopy, połowiczne rozpady. (...)" - przypominają mi niezwykłą książkę Bartosza Konstrata "Własny holokaust".

Warto dawkować sobie te frazy, gdzie czuję metodę twórczą Joanny Mueller: szczególnie, gdy zderzane są ze sobą podobne słowa "płatki i pyłki. skrzydło pazia królowej. / pałki i pieńki, strużka krwi pomiędzy. płytki i płotki. literówki jak śmierć. (...)", gdzie rządzi ośmielona wyobraźnia - "dmij w konchę, ardżuno. niech błyszczy stal, niezłomna jak wola.".

Warto wyławiać znaczenia, zdawać się na swobodny dryf, odpływać ("sztandary zdeptane. flary nad głowami. na kogo wypadnie, na tego bikini, kili, bogon"). Zaglądać w głębię, w siebie ("żebro, którym byłaś, jest ostre jak nóż"). Patrzeć w dół, pomimo świadomości swojego lęku przestrzeni ("w powiększeniu łza / przypomina księżyc. blado lśni, toczy się / od braku do pełni. / włos wygląda jak powróz.").

Poczułem powinowactwo z wszystkim, co żywe. Dostałem świadomość ulotności - ("ja przy fortepianie, dziesięcioletnia. / gamy rozbieżne, flesze, / miraże, mandale.")

Te wiersze przypominają nurkowanie w jakimś bezdechu, śnie - niektórych znaczeń bardziej się domyślam, niż jestem ich pewny. Ale to tylko zachęca do sięgnięcia z powrotem po strój nurka.

A oto wiersz z bitem do tekstów z "Abisalu":

Ogólnopolski Konkurs Poetycki "Kwadratura"

Łódzki Dom Kultury organizuje Ogólnopolski Konkurs Poetycki "Kwadratura".

W konkursie mogą wziąć udział autorzy (zarówno członkowie związków pisarskich, jak i osoby niezrzeszone), którzy nadeślą organizatorom zestaw 20 niepublikowanych w książkach, czasopismach ani w Internecie i nienagradzanych wierszy o dowolnej tematyce, będących podstawą do dalszych prac nad tomem poetyckim.

Prace konkursowe w formacie:.rtf, .doc lub .docx należy przesłać do 30 grudnia 2023 roku na adres: konkurs@ldk.lodz.pl.

Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi 1 marca 2024.

Nagrodą główną w konkursie jest wydanie tomu wierszy laureata przez Łódzki Dom Kultury w serii poetyckiej Kwadratura. Jury przyzna ponadto nagrody finansowe i wyróżnienia.

Szczegóły:  LINK

Tomasz Smogór w Inowłodzu

Tomasz Smogór, autor książki "Dziwniej nie będzie" 23 września odwiedził Galerię Czarna Kura w Inowłodzu. Spotkanie poprowadził wydawca - Piotr Grobliński. Żonglerka śliwkami, flash mob przy jazzowym akompaniamencie - takie rzeczy tylko w Inowłodzu! 

Książka jest plonem konkursu Wydawnictwa Kwadratura, w którym oprócz mnie - jurorami byli Joanna Chachuła i Przemysław Dakowicz.

 

Spotkanie z Łukaszem Kamińskim na Złotym Środku Poezji w Kutnie

W piątek 16 czerwca na Festiwalu Złoty Środek Poezji w Kutnie. Prowadziłem spotkanie z poetą Łukaszem Kamińskim. Rozmawialiśmy o tatrzańskich epifaniach, o szaleństwie języka w hołdzie Witkacemu ("3"), o wierszach z ulic Kutna ("2") i o wierszach sfrustrowanego nauczyciela polskiego ("1"). Później odbył się jeszcze wieczór poświęcony Arturowi Fryzowi, twórcy festiwalu - wspominaliśmy jego wiersze i jego organizatorski power. Przeczytałem wiersz Artura, do którego stworzyłem wiersz z bitem i stworzyłem teledysk.

Było super, a naładowany pozytywnymi emocjami, w niedzielę utkałem z kilku wierszy Łukasza Kamińskiego - kolejny wiersz z bitem. Wiersz przywołuje m.in. Wisławę Szymborską, Janusza Korczaka czy Brunona Schulza.

Zdjęcia: Krzysztof Myśliwiec

 

"Jak ten nauczyciel" - wiersz z bitem do słów Łukasza Kamińskiego (wiersze z książki "1")

"Za świtem" - wiersz z bitem do słów Artura Fryza (z książki "Czytanie z księgi świętego kłapouchego"

Srebrna Szyszka dla Aleksandry Wiśniewskiej

Byłem przewodniczącym jury na Turnieju Jednego Wiersza Srebrna Szyszka w Międzyborowie koło Żyrardowa. Czytałem też swoje wiersze i mówiłem o wierszach z bitem. Było bardzo miło, a wygrała Aleksandra Wiśniewska.

Pełen werdykt: 1. Aleksandra Wiśniewska (Warszawa), 2. Monika Milczarek (Sieradz), 3. Zbigniew Mysłowiecki (Sadowe Węgrowskie). Trzy równorzędne wyróżnienia zdobyli: Janusz Budnik (Sochaczew), Joanna  Jagiełło (Warszawa),  Agnieszka Sadowska (Grodzisk Mazowiecki). Dodatkowe wyróżnienia książkowe zdobyli: Kacper Płusa (Pabianice), Mira Umiastowska (Warszawa) i Rafał Jeżak (Żyrardów). 

Oprócz mnie jury konkursu stanowili: Robert Miniak, Tadeusz Hutkowski, Jerzy Paruszewski i Jerzy Jankowski. 

Srebrna Szyszka w Międzyborowie

 Związek Literatów Polskich, Wójt Gminy Jaktorów, ZSP w Międzyborowie, Stowarzyszenie Przyjaciół Wydm Międzyborowskich zapraszają na

XXII Otwarty Turniej Jednego Wiersza
im. Ziemowita Skibińskiego „Srebrna Szyszka” w Międzyborowie

20 maja (sobota) 2023 roku
o godzinie 14.00
w auli Szkoły w Międzyborowie - ul. Staszica 5

PROGRAM:
14.00 – Rozpoczęcie, wspomnienie patrona konkursu dr. Ziemowita Skibińskiego
14.10 – „Po pięć
wierszy” czytają jurorzy:
Jerzy Paruszewski i Jerzy Jankowski
14.30 – Panel dyskusyjny i spotkania jurorów:
- Krzysztofa Kleszcza
- Roberta Miniaka
- Tadeusza Hutkowskiego
Tematy dyskusji:
- Pogranicza poezji.
- Czy istnieją obecnie różne dykcje w polskiej poezji?
16.00 – XXII Otwarty Turniej Jednego Wiersza
ok. 19.00 – Rozdanie nagród 

Tomasz Smogór zwycięzcą konkursu na książkę poetycką

 Miałem przyjemność, razem z Joanną Chachułą i Przemysławem Dakowiczem, jurorować w konkursie na książkę poetycką, zorganizowanym przez Wydawnictwo Kwadratura. W Światowym Dniu Poezji 21 marca odbyła się uroczystość wręczenia nagród. Zwycięzcą okazał się Tomasz Smogór z Kłodzka, który otrzymał nagrodę 2000zł, a jego książka wkrótce zostanie wydana. Nagrody uzyskali również: Piotr Grzymałtowski z Ostrołęki i Małgorzata Wandasiewicz z Dąbrowy Górniczej. 

"Sugestywne  niepokojące wiersze, w których brzmi jazz, a nad głową przepływa płaszczka i niemy manat" - napisaliśmy w uzasadnieniu werdyktu.

 Joanna Chachuła, Tomasz Smogór i Piotr Grobliński

Tomasz Smogór, Piotr Grzymałtowski i Małgorzata Wandasiewicz

 

Orzeszki buka

 ŁUKASZ KAMIŃSKI "3", WYDAWNICTWO KWADRATURA, ŁÓDŹ 2022.

Trzecia książka Łukasza Kamińskiego, poety z Kutna, który zamieszkał w Zakopanem, nosi tytuł „3” (wcześniej napisał „1” i „2”) i składa się z trzech części. Pierwsza część – „Tetmajer” – jest dla mnie wyjątkowa. To odurzenie Tatrami, ubóstwienie gór. Ach, ja też tak mam, i chyba nie tylko ja. Włażę na szlak, jak w jakiś omam, w łzę. Piękno dusi mnie tym swoim ogonkiem pod „ę”. Tracę głowę. To coś jak syndrom jerozolimski, gdy pielgrzym udaje się do świętego miasta i zaczyna fanatyczne przeistoczenie w biblijne postaci, zaczyna gadać głosami. Zatem te wiersze podyktował syndrom tatrzański. Każda górska polana, każdy piarg - oddziałują mistycznie. Poeta klęka, modli się do ścieżek, kołysze się w U-kształtnych dolinach.

Tomik zaczyna się od empatycznego zjednoczenia z reliktowym skorupiakiem skrzelopływką bagienną. Ponoć może on przetrwać w górskim jeziorze, ale takim, w którym dno zimą zamarza, a składane jaja ulegną przemrożeniu. Aż zapragnąłem odwiedzić Mały Furkotny Staw na Słowacji (przez bezmyślne zarybienie stawu, w Polsce od 50 lat nie zaobserwowano naszego bohatera), ale to chyba niemożliwe, bo nie dochodzi doń żaden szlak turystyczny, może więc tylko z daleka mu pomacham? W króciutkim wierszu zmieścił się zachwyt geometrią płatka śniegu oraz stwierdzenie, że Tatry to idealne miejsce, by umrzeć.

W górskiej przyrodzie autor znajduje odpowiedniki naszych codziennych uczuć: zwątpienia, beznadziei, strachu - "mnich patrzy w przepaść", jakby tracił wiarę. Poetycka kontemplacja krajobrazu przypomina mi japońskie haiku: "tak jasno mimo mrozów / tak definiuję życie". To pigułki wersów, które trzeba sobie położyć pod język, by zadziałały. Kondensaty, esencje, olśnienia. Włożyć ten tomik do plecaka obok mapy i piersiówki. Zjednoczenie z potokiem? Tak, i odczuwanie ruchu płyt tektonicznych. Filozoficzne frazy, godne buddyjskiego mędrca: "chciałbym zwolnić / z przepływającego czasu / wyławiać zdrowe ryby".

Empatia z rybami, które jak śpiewał Kurt Cobain w "Something in the Way" - "nie czują bólu", ma charakter wręcz ekstatyczny, nagle w wersie zostawione jest puste miejsce, na ich słowa. I wypisana z tej pustki – radość. Ach, jest tu najpiękniejsza definicja poezji: "wiersze to orzeszki buka / obgryzane przez gryzonia". A poeci uśmiechają się jak bogowie.

Nad graniami jest obraz nieba, chwytak do serca, uspokajacz: "moje demony dawno zasnęły / diabły poszły won". Czytam to jako przepis na depresje: a wywal w cholerę swoje zaganianie. Hinduistycznie brzmi puenta jednego z wierszy o "szczęściu nieistnienia", ale jest tam też chrześcijańska "msza nad mszycami" odprawiana przez małego ptaszka.

Tatry to życie - zapewnia poeta. I widzę tekturową okładkę zeszytu z czasów PRL, taką z napisem "krew to życie". Zatem poeta zapodał sobie w krwiobieg wszystko, co tatrzańskie: endemiczną warzuchę, rysia i Zamarłą Turnię (ach, mój ogrodzie - z sosną górską i kosodrzewiną, namiastko czerwonego szlaku!) W tym jego ikarowym uniesieniu jest świadomość upadku: urwiska, kotły, czerń stawu, zimny księżyc - prawie jak narzędzia tortur. Dekadencki poeta – Przerwa-Tetmajer, zapewne cieszy się ze swojego patronatu. Kamiński zestawia obok siebie sprzeczne emocje, jak ostrza wielkich nożyc. Tu śmierć, a tu wiersz o maleńkim mysikróliku, cudny jak on sam!

Druga część jest z innej beczki. To proza poetycka pod tytułem „Witkacy”. Zatem jest sprośnie, jest wulgarnie, jakby ktoś urwał wihajster, który regulował poczucie przyzwoitości. To miał być hołd dla szalonego artysty Witkiewicza, zatem zgodnie z jego zasadami czystej formy - jest tu szokowanie odbiorcy, swoiste anty-katharsis, dziwność świata, groteska i rubaszność. Witkacy zażywał różne substancje psychoaktywne, nawet zostawiał adnotację, co zażywał, rysując różne psychodeliczne portrety. Kamiński umiejętnie - nie mam pojęcia pod wpływem czego - naśladuje to szaleństwo. Żadnych tu świętości, a same bezeceństwa. Mamy metafizycznie się zatrząść, jakby halny się zerwał, by pomieszać nam w głowach. Prowokacja goni prowokację - wszędzie gruźlicze plwociny, Krupówki stają się największą z kup, a Bruno Schulz nie potrafi docenić Tatr. Czytam to jakbym śnił sen wariata.

Trzecia część książki to "Zych" (czyli pseudonim literacki Stefana Żeromskiego). Zaczyna się od pragnienia, byśmy naśladowali św. Franciszka - czyli chronili zwierzęta, dopiero wtedy będziemy godni tego piękna, które jest w górach. Wspomina się Jana Kasprowicza, by "ze smreków układać wiersze i z chmur zbierać trofea, by zapomnieć zło". Biorę patos tych wersów: "Poezjo, prowadź na szlak orlich gniazd", choć z zastrzeżeniem, że trudna to droga i nie polecam jej każdemu. Z wyprawy na Morskie Oko z kijem do selfie, nie tkajmy wiersza.

Wspomina się tu wiele postaci np. Kornela Makuszyńskiego, wiecznie uśmiechniętego - jakby ludzie dzielili się na uśmiechniętych górskich zakochańców i ponurych malkontentów z nizin. Są przykazania: "z każdego kroku / czynić świętość", "Chodzić tak – póki nie przyjdzie po nas lawina". Przywołany jest mistyczny symbol Polski - zapomniana kraina Nietota, z książki Tadeusza Micińskiego: "Prowadź nad nietotą do domu dyptamu”. I przypomniałem sobie wielkie dyptamowe połacie, gdy ostatnio szedłem w stronę Murowańca. Nietota to widłak wroniec - mała roślinka, która przetrwała, w przeciwieństwie do wielkich widłakowatych z karbonu. Wtedy 250 mln lat temu widłaki osiągały wielkie rozmiary, dziś nietota to cień tamtych potężnych drzew.

Tomik gęstnieje od nazwisk „ludzi gór” i od nazw miejsc. Ze szlachetnej prostoty pierwszej części, przechodzi w nieoczywiste „bajanie gazdy”, za górami... za lasami... - wspomina się dawne, by filozoficznie podumać nad tym, co teraz.

Książka tak mi się spodobała, że zapragnąłem włączyć słowa autora w mój projekt „Wiersz z bitem”. Zrobiłem teledysk do „Mysikróla”. W nim - z mojego okna nagle widać Tatry.

Recenzja ukazała się w czasopiśmie "Kalejdoskop" 12/22.

Bóg z infopunktu. Serce jak glonojad.

 EWA JAROCKA „Zapalmy moją krew”. Wydawnictwo Kwadratura, Łódź 2022.

Umiem sobie wyobrazić okrzyk bezradności nauczyciela liceum, gdy słucha interpretacji wiersza Zbigniewa Herberta w wykonaniu nastolatka. Może młodzieńcze barki odbiorcy poezji są zbyt wątłe, by udźwignęły odwołania do świata starożytnej filozofii, metafory, pełne ciężkiego, namokniętego jak gąbka, piękna?

A teraz inny kadr mojej wyobraźni: profesor czytający wiersze poetki Ewy Jarockiej z tomu „Zapalmy moją krew”. I znowu bezradność, bezradność dziecka we mgle. Profesor od Mickiewicza skonfundowany jak Robert Plant na pierwszej płycie Led Zeppelin. Bo flow Jarockiej szalone jest. Bo to proszę pana profesora, trzeba trochę wariatem być, taką przedszkolną radością cieszyć się rozhuśtaną na maksa poetyką. Trochę zamienić się na rozumy, postradać zmysły, zdjąć koturny. Trzeba się umieć bawić swoją konfuzją.

Ten tom zaczyna się tak: „mogłabym ci wydłubać oczy, żeby się na tobie jednocześnie zemścić i zafiksować.” Trudno nie wizualizować sobie wtedy kogoś świadomego swych rozchwianych emocji. A przy fragmencie: „wkręcałeś matkę w swoje narodziny, ona zaś się zapierała, że dała ci jakieś życie, ale potem się nabrała.” - można ujrzeć kogoś, kto doskonale bawi się przewrotnością swoich zdań, kogoś kto fika błazeńskie koziołki. Fika i czuje, czym ma być wiersz.

Wiersz to transmisją z pokręcenia. A w niej miłość to "rogalik z masłem, zapach domu i małych dzieci", powód do strachu, do drżących rąk. Miłość niemożliwa do spełnienia. Czy myślałeś w ten sposób o takim uczuciu? Takim, gdy oboje są "ujęci kredą na chodniku w jedno serce". A przecież kredą obrysowuje się ofiary.

Wiersz to zdumienie. Zdumiewają więc frazy o kanale rodnym matki: "był wąski. teraz zawsze / mi ciasno i duszę się. / mama ma wąskie biodra, to dlatego pchałam się / ostro na świat i teraz też się rozpycham(...)". I żadnej melancholii, żadnej refleksji wpędzającej nas w posępność. Zamiast tego szaleństwo, jakby własna "korba", prywatna "zakrętka" były wszystkim. Wyobrażam sobie autorkę, gdy mówi: „Jestem niepowtarzalna i sama siebie wymyśliłam. A moja oniria to mój autonomiczny teren, w którym rządzę. Język mam giętki, a moja wyobraźnia lubi jaskrawe kolory. A wszędzie miłość dziwna i nie taka jak na romantycznych filmach. Tą dziwnością, która prosi się o wiersz”.

Rekwizytorium z tego zbiorku jest szalone, np. mleczak, który przyrósł do ścian żołądka (dzięki temu idzie się na studia artystyczne, by go narysować), albo cięte, krzyczące „Uciekaj stąd!”, margerytki, nad którymi będziemy snuć plany zemsty na sprawcy cięcia „(...) żeby sam sobie odciął / głowę, szyję wsadził do wody i nie wiądł, / bo ludzie nie lubią zwiędłych kwiatów”.

Przede wszystkim szalone są te wszystkie uczucia - lęki, obawy, natręctwa, pragnienia. Zatem zwijamy się w supeł, wysyłamy sobie telepatyczne wiadomości.

Nawet jeśli te wiersze wpadają w nadmierną gadatliwość, to w którymś momencie zaskakują. I rozchylając chaszcze długich zdań, natrafiamy na nierentownego Boga z infopunktu, którego dawno powinni zlikwidować, zastąpić komputerem albo kalkulatorem. Jeśli te wiersze wydadzą się błahą zabawą, wiatrakiem na patyku z kolorowej folii, to może doceńmy kolorowe jarmarki wersów i ich blaszane zegarki. A takie są np. zabawy z samotnością w smoka i podpalanie lasu albo zbieranie fiołków, które piły sól i płakały pysznymi łzami.

Wiersz wystawia język. Mówi „mam nierówno pod sufitem”. Ale to „moje nierówno” ma całkiem niezły design. I wiersz umie robić niezłe wizualizacje, np. leśne omamy o kręgosłupie w mchu, o drugiej stronie swojego ciała w brzozach i maślakach, i chodzeniu do łazienki z nożem jak po leśne runo; albo o zabawie w berka z własnym brzuchem; albo o zakochaniu się w motylu, który grzał się na kaloryferze, bo noce są jeszcze chłodne. Wszystko ze świadomością swojej przewrotności, ironii, które każą niebu się drzeć: "nie rób ze mnie worka na śmieci, od tego masz lasy, morza i oceany."

Wiersz niesie brzemię moje życie w skórze nosorożca, dźwiga samoakceptację - "Masz w sercu serce z kamienia. masz głaz / w spojrzeniu.", drwi z autora: „zniszczyłam sobie / płuca, odpalając nerwowo papierosa od papierosa, / gdy na ciebie czekałam. obgryzłam palce do kości.”, niesie przeczucie końca - "pojawią się cyfry w kolumnach i ja też zgasnę." Przepracowuje za pomocą „zimnych” metafor jakieś niejasne przeczucie - "sople lodu na palcach". Te sople są z mojego ulubionego wiersza z tego zbioru pt.: „a najważniejsze, że zobaczyłabym twoje zielone oczy”. Od niego (s.28) polecam zacząć wędrówkę po tej książce. Czy zmrozi Cię, Czytelniku, pytanie - „po co dałaś życie komuś takiemu jak ja?”, czy pokryjesz się szronem?

Wiersz to cierpkie ziarnko. Gdy opisuje życie, nie oszukuje słodzikami: „okna skrzypią, drzwi się nie zamykają albo przechodzą przez nie dziwne postaci i ludzie się zabijają nawzajem. każdy robi sobie w sobie swój świat, aby tylko przetrwać.”

Wiersz to spektakularna konfabulacja np. o hodowli małych domów, galerii i kościołów, szkół i urzędów. To wymyślona trwoga, że nasze ciało jest wsią, żebra to zagrody, a jelita i żołądek to domowe zwierzęta. Trwoga, która przechodzi w obsesję, że: "mam mamę, która zabija siostry baranów! najpierw daje kurom imiona, potem podrzyna im gardła".

Wreszcie wiersz to sen, w którym można wszystko. Ziemia zjada niebo, wszystko pęka jak „balon, który rzuca kurwami”, podmiot liryczny rozpada się na kawałeczki, podmiot liryczny idzie spać i śni - śni końce świata, lilie i koniczyny z ust. Śni, że to wszystko przez utopione w basenie okulary.

Polecam tę „odjechaną” książkę, życząc autorce kolejnych splendorów (wcześniej dwukrotna nominacja do Nagrody Gdynia, za kwadraturowy tomik i za powieść). Wyobraźnia Jarockiej? Szanuję! Jeśli czytałem coś podobnego, to u Justyny Bargielskiej, Romana Honeta, a może u Piotra Przybyły. Zapewne wysyłają oni kciuki w stronę tych fraz. Napiszę w języku Jarockiej: śnię, że te długie wiersze są schronem, w którym "zapomina się o suszach, pożarach i topniejących lodowcach." Są tymczasowym schronem, bo jest tu zapowiedź, że jeśli "może pewnego dnia las i góra zaczną krzyczeć / o topniejących lodowcach, zagrożonych gatunkach / i wszechobecnym plastiku? dołączę wtedy do nich..”

A jeśli myślę – serce, to od dziś takie serce jak z książki Jarockiej - serce jak glonojad.

RECENZJA UKAZAŁA SIĘ W LISTOPADOWYM NUMERZE PISMA "KALEJDOSKOP" 11/22

Wiecie, dziewczyny, że serce węża krąży po całym ciele?

 Robert Feszak "Osoba prywatna", Wyd. Fundacja Kultury Afront, Bukowno 2020.

"Jesteśmy wyjątkowi. Tak nam się zdaje." - zauważa podmiot liryczny jednego z wierszy. Możemy pisać. Nie przejmować się, że nie piszą się nam wielkie eposy. Że piszą się tylko migawki, przebłyski myśli, dla wielu - nieznaczące zbyt wiele. 

W duszny dzień, w pełnym słońcu albo w czasie burzowego armagedonu, w powietrzu gęstym, jak od fraz. Właśnie wtedy, gdy wyłączyłem prąd, bojąc się przepięcia i cały dom utonął w czerni - wróciłem myślami do książki Feszaka.

Stary człowiek szepcze do rzeki. "Kiedy stanąłem na jego miejscu, (...) niczego nie zobaczyłem prócz fal, kamieni i śmieci." Fale, kamienie i śmieci - mogą być metaforą. Fale - codzienność, powtarzalność gestów i póz. Kamienie - wszystko co ciężkie: miłość, śmierć. Śmieci - to, na co tracimy czas, rzeczy, którymi wypełniamy czas, a które są bez znaczenia. Należałoby je szybko wyzbierać.

To często wiersze z olśnień, gdy jakaś sytuacja coś nam w głowie układa - np. spotkanie Ukraińców w autobusie: "ukraińscy mężczyźni, którzy zamykają w objęciach swoje kobiety - kraj, który tu z sobą przywieźli".

 

Feszak pisze o przeżytym, np. gdy otwiera pojemnik na szczycie góry, by zapisać swoje imię i nazwisko. Ale umie nadać przeżytemu uniwersalne znaczenie. Myślę, że to o pisaniu: wierszy, recenzji, pamiętnika, tekstów piosenek. "Niektórzy twierdzą, że to nic nie znaczy" - brzmi puenta, ale to "niektórzy" nas pociesza. Znaczy, że jesteśmy większością, dla których to jest ważne. "Od teraz jest coś, co nas łączy" - chcę w to wierzyć.

Świetny jest wiersz o sercu węża. Z racji sięgnięcia po niesamowitość ze świata przyrody: "Wiecie, dziewczyny, że / serce węża krąży po całym ciele?". Prawdę tę obwieszcza "demiurg" opowiadający o swoich chorobach. "(...) w sztruksowej marynarce w kolorze gnijących liści." 

Wiersze-kamienie - tak myślę o "Wiecznej zmarzlinie", gdzie mowa jest o jakimś odkryciu na skalę europejską, którego nie dane jest zobaczyć, z puentą o miłości: "Tej nocy, chcę już tylko się kochać"; tak myślę o "Głębokiej wodzie", gdzie czytam o bezradności - zestawiona jest tu niemożliwa miłość i chłopięce wspomnienie utraty łódki z kory; i podobnie - "Utrata" z dedykacją "Ł.J." (łatwo rozpoznać, że chodzi o Łukasza Jarosza, w którym wyczuwam poetyckiego patrona tej poezji) o końcu "wyspy szczęśliwości".

W "Pstryk, pstryk" jest opisana poetycka metoda Feszaka. Obrazek, zdjęcie. Obserwacja, zastygnięcie i złapanie myśli, która tłumaczy ten akurat widok. Pomyślmy, co może oznaczać potrząsanie przewodami wysokiego napięcia przez wiatr? 

Zapamiętuje się "Zeszyt" - z refleksją na temat sensu. Gdzieś na końcu świata autor odnalazł zeszyt z rysunkami - "Widać, że twórca włożył w swoje dzieło dużo pracy i czasu. A jednak z jakiegoś powodu, którego nigdy nie poznam, pozostawił je, by tutaj się rozpadło." Tu mógłby do tych wersów przygrywać jakiś islandzki zespół, np. Sigur Ros.

Czasem myślę o potrzebie zapisywania tego, co nas spotyka. Wiersz o upadku drzewa - "w gałęziach wciąż świergocze ptactwo" zapewne wynika z takiej sytuacji. Tak jak skojarzenie gitary zawieszonej na ścianie z wypchanym zwierzęciem, które nigdy nie pobiegnie przez las. Jak zobaczenie dedykacji na bardzo starej książce, z datą sprzed swojego urodzenia: "Jeszcze nie istnieje mój świat. Nic nie zależy ode mnie. Moje serce bije w pustce."

Czy to nie jest niesamowite? Mistyka wywoływania zdjęć: "Szczeliny w drzwiach zapchane szmatami.", "Nasze palce dotykają się, kiedy przekładamy kliszę z aparatu fotograficznego do koreksu. Taka radość, jakby udało nam się niemożliwe." Albo mistyka starych kadrów: "Kochałem ją. Teraz jest dla mnie nikim."; "Patrzę na ścianę. Czekam kiedy do mnie przemówi."

Rozbawił mnie wiersz o serialach SF, wzruszył - wiersz o liście miłosnym, gdzie słowa porównuje się do widoku na morze lub ze szczytu góry. 

W wierszu "Świat równoległy" autor opisuje złomiarzy, bezdomnego, wariata, ludzi z rudym psem, którzy nagle się zatrzymują - przygląda się dziwnościom. A następny wiersz jest o młodości, z której została "barwa głosu, wyraz twarzy i długi pisk hamującego pociągu." Plus taki szczegół "mieliśmy długie włosy, rzemyki na nadgarstkach i szyi oraz wielkie, ciężkie plecaki. Ziemia należała do nas."