Żonglerka słowem, zianie ogniem i cudowny proszek

 Monofon - "Monomiasto", Mystic Production, 2022.

Kultowy Lao Che się rozpadł. Monofon powstał z inicjatywy jego dwóch muzyków: basisty Rafała Boryckiego i perkusisty Michała „Dimona” Jastrzębskiego; a także gitarzysty Michała Wójcika. Dołączyli też Halszka Nabira i Budyń - jako wokalista i tekściarz, po tym jak nie sprawdziło się kilku innych. Gdy ogłoszono powstanie zespołu, następnego dnia Budyń zmarł na zawał serca.

Budyń

Michał Dimon Jastrzębski 

Budyń czyli Jacek Szymkiewicz, to mój rocznik - 1974. Gdy słuchałem jego płyt (Pogodno, Babu Król, Art.Budyń&Chango) - wyczuwałem wielką duszę artysty. To był muzyczny wariat z poetyckim ADHD. Jego interpretacje piosenek Stachury na płycie Babu Król "Sted" - to jest mistrzostwo. Na koncertach Budyń wskakiwał w publiczność, prosto w jej serce. Gdy dawał koncerty online (w czasach covidowych, o nienormalnej porannej porze) widziałem, że to jego pasja, nie żadne komercyjne promocje dla fejmu. Budyń to był muzyk wielkiego formatu!

Te piosenki, którym napisał słowa, są pełne nieposkromionych emocji. Pełne wulgaryzmów (za czym ja, nie przepadam): chu*ów, pier*oleń. Taki był Budyń. Jak czytam w wywiadach: miał problemy z używkami, był chory i przeczuwał, że jego serce nie wytrzyma. Tym mocniej brzmią jego słowa - jego ostatnie słowa. Michał "Dimon" Jastrzębski - kierownik produkcji i zdaje się główna postać zespołu, mówi, że ta płyta to takie "Blackstar", porównując Szymkiewicza do Davida Bowie.  

W pierwszym utworze "Stoimy na dachu" słyszymy zestaw wątków z całej płyty: zagubienie, zmęczenie, bunt wobec stetryczałych polityków, nierozumiejących młodego pokolenia ("te bloki nie są wasze, starcze"), potrzeba spokoju wobec politycznych sporów. "Przeminie wszystko Tusk i Kaczyński", śpiewał niedawno Budyń na płycie "Ukryte do wiadomości" - tu podobnie: "pier*olą nas już spory historyczne i nastroje polityczne", "a my chcemy myśleć nie po prostu szablonem, nie bać się, że wszystko skończone, nie szarpać się już z otwartymi na oścież drzwiami"... Utwór ma fajną werwę i dynamikę, naprawdę niezły początek płyty!

Ta płyta ogarnia czasy covidowe. Z hasła "lepiej zostańmy w domu", powstał numer o uczuciowych rozstaniach, rozwodach, o "diable w staniku" i "księciu >>Ty Chu*u!<<". W sedno.

Utrzymana w retro klimacie "Bossa" z refrenem "Na mnie się goi dłużej", jest o końcu związku, pełna delikatnej pretensji do "psa rasy damskiej". Znak czasów niedopasowań. Ileż to par nie wytrzymuje ze sobą?

A ile trwa i zmienia swój żywot w horror? Właśnie taki tytuł ma - bez wątpienia - najlepszy utwór na płycie. Możliwe, że dziaderski, bo wspominkowy. "Prawie pięćdziesięciolatek" wspomina z jakąś uroczą tęsknotą, skruchą i wstydem: "Biegłem, biegałem, miałem coś, potem nie miałem, chciałem czegoś, a potem to zgubiłem. Nie wiem, gdzie byłem, wiem, że wróciłem." Spowiada się ze swych bezeceństw, podrywów i nadużyć.  

Muzycznie jest to uczta, perkusja dziobie ziarenka, dęciaki robią piękną robotę, a głos Budynia, jest głosem kogoś o oczach Kota w Butach ze "Shreka". Utwór-tęsknota, pean na cześć życia, pisany poetyckim szaleństwem: "kopytka stukały nam bose", "mój język brzytewka, chroniły tylko zęby zaborcze i łase mięsa czerwonych sztandarów". Sztukmistrz żongluje tu słowem i zieje ogniem, a mnie to rusza i ruszam do szalonych gibań, nie mogąc usiedzieć. A na rękach gęsie skórki, a w sercu żar z ekogroszku o kaloryczności 27 megadżuli/na kilogram - bez spieków i dużej ilości popiołu!

"Faraon" zaczyna się tupaniem wojskowych butów, z czego wyprowadzony jest waitsowski bit (genialny pomysł!), pełen orientalnych (egipskich?) ozdobników. Mocny, emocjonalny tekst, z samych bebechów! O tym, że trzeba się kryć z emocjami, udawać, choć chciałoby się "pukać we wszystkie okna". Covidowy nakaz noszenia maski, staje się jakimś surrealistycznym nakazem do blokady uczuć i prawdy.  

"Ich wszystkich" to hymn pełny przekory wobec bylejakości i pełen niezgody na to, co jest. "Nie" dla podporządkowania się, "nie" dla przegrywu. Z jazgotliwym przejmującym krzykiem. Z cytatem z piosenki Cool Kids Of Death sprzed lat. W piosence pada "Wszystkich ich je*ać!" - odradzam więc, słuchanie niepełnoletnim. To płyta dla dorosłych, zdecydowanie!

Napisany i zaśpiewany wyjątkowo przez Michała "Dimona" Jastrzębskiego "Warszawa - Stambuł" ma osobisty tekst, pełny kontrastów "kocham cię/tracę cię" i dramatycznych wyznań "ziemia nie chce mnie nieść". Nie wiem, czy Stambuł wziął się z napisu na perkusji (Istanbul Agop to znany producent talerzy), zatem symbolizuje autora? Czy też jest to metafora odległego, obcego, innego świata? Utwór podobny w stylu do najlepszych piosenek Lao Che, ze świetnym rytmem i melodią i uroczą puentą w postaci pytania "Co dziś na śniadanie?" - jest wybitny. Chciałbym, by tym głosem śpiewane były wszystkie utwory Monofonu, bo nie wyobrażam sobie, by nie było koncertów. 

"Korona" (znów covidowy cień) to piosenka z czasu zamknięcia, w którym artyści nie mogąc koncertować, skazani byli na siebie, i zamiast koncertów - czekała ich bieda i samotność. Wieszczem ogłoszony jest tu Rysiek Riedel. Jest też przeróbka cytatu z Paktofoniki "Nie jestem Bogiem, wyobraź to sobie." Otwarcie pada tu wyznanie o poddaniu się nałogowi alkoholowemu: "Będę pił gołdę" (gołda=wódka), "pod kołdrą ćpał netflix sezon drugi, serialu dzień trzeci." I cytuje się Nosowską "Lubię ten stan, rozkoszne sam na sam.", i wykrzykuje się swoją bezradność. Przejmujące studium.

"Ul" to zapis narkotykowego odlotu: "w nocy demon w głowę zrobił mi ul porno" i drga tu wszystko jak neon. Jest "taniec, szable i galop", saksofony i chore zatracenie.

Majstersztykiem jest utwór ostatni. Zapis tęsknoty za cudownym proszkiem, który ukoi kołatanie serca i zatrzyma trzęsienie rąk. Pełny jakiś sprzecznych myśli, obsesyjnego opętania, które przypomniało mi dziwny film Aronofskiego "Pi", pełen przeczuć o to, że serce nie wytrzyma. Budynia zastępuje nagle kobiecy, trochę szorstki głos (Magda Dubrowska z zespołu Nanga) i zjeżdżamy w sen, który okazuje się niebytem. I jest to smutne, ta Budyniowa wspaniałość, nagle oznaczająca, że nie zobaczę go już nigdy. I tylko mogę popijać zieloną herbatę i rozmazywać się w niewyraźność.

Zobacz też moją recenzję płyty Art.Budyń&Chango "Ukryte do wiadomości",

płyty Pogodno "Sokiści chcą miłości",

płyty Babu Król "Sted".

To jest w twojej głowie, w twoich rękach

 AMAROK "HERO", 2021

"Nie pisz, nie śpiewaj, o rozczarowaniu. Rozczaruje cię efekt." Tak mi zaświtało w głowie, gdy słuchałem  "Hero".  Nie, nie miałem słuchawek - słuchałem sobie tej płyty w głowie. Bo te piosenki zamieszkały mi pod czaszką. "Pisz, śpiewaj, o nadziei, o tym, że można wygrać życie, dzień, chwilę."

To mogło być przesłanie od Michała Wojtasa. "Hero" to siódma płyta zespołu, którego jest liderem. Na piątej płycie ("Hunt") w jednym utworze zaśpiewał Mariusz Duda z Riverside, i wtedy zanotowałem sobie w głowie - rewelacja. "Hero" jest świetną kontynuacją tamtej i jest poziom wyżej. To inteligentny rock progresywny, z rozbudowanymi formami, z niezwykłym instrumentarium (z instrumentami o jakich nie słyszałem). Inspiracje: Pink Floyd (Gilmourowe gitary), Steven Wilson... I godna uwagi warstwa tekstowa (w języku angielskim) autorstwa Marty Wojtas. Świeże to i ożywcze. Zasłużenie - myślę - płyta została ogłoszona płytą roku 2021 przez radio MLWZ.

 

To płyta z covidowej rzeczywistości, która złapała nas za gardło. Płyta, którą teraz w wakacje 2022 roku, słucham ze świadomością, że 1000 km ode mnie bomby rozrywają czyjś dom, w rzeczywistości, w której Odra płynie martwymi rybami, w której ceny szaleją, w której trwa wojna polityczna, w której, gdy posłucha się wypowiedzi polityków, celebrytów, a bywa, że znajomych, słychać tylko kpinę dla rozmówcy. W rzeczywistości, w której człowiek wybiera izolację, angażują go tylko ruchome obrazki, migające piksele. Płyta w czasach dziwnego świata. I - no, właśnie - płyta pełna nadziei!

"It's Not The End" - zaczyna się tak, że wizualizuję sobie rój myśli. Spokojnie wziąłem oddech. I usłyszałem o "pustce wypalającej duszę, ogromnej i nieruchomej, nieznanej rzeczywistości, która przetestuje każdy twój nerw i kość." Potem groźnie świszczy syrena alarmowa. Ale tak angażująco, by się nie poddawać, zważać na każdy krok. Tak, utwór narasta, aż przewierca do dreszczy. Słucham, jakbym siadał do gry w szachy, myślał nad kolejnym ruchem. Powtarzane "It's Not The End", daje nadzieję: "Wstań jak feniks".

"Surreal", w którym ryczą "giganci na pustkowiu" - przemawia do wyobraźni. "To jest w twojej głowie, w twoich rękach". Dobrze powiedziane, dobrze zagrane - jakby napinało nam mięśnie, aż do zmęczenia, a zmęczenie to dobry stan, wyostrza zmysły.

"Hail! Hail! AI" - z pięknie wchodzącym pod powieki ambientowym bitem, zadaje pytanie, co z nami zrobi postęp techniczny. Niepokojące efekty perkusyjne i dźwięk skrzypiec powodują, że można odpłynąć.

"The Orb" - zaskakuje spokojem, kojące pianino i krzykliwa jak mewa, gitara. Czy to o tym, że trzeba wyrwać się z bańki? Z kuli, którą sobie stworzyliśmy i w której zatrzasnęliśmy się?

"The Dark Parade" to mój ulubiony utwór - instrumentalny! Zaczyna się grzechotką, a potem już łażą w oddali jakieś groźne stwory, które można obserwować dyskretnie zza firanki, a "nad horyzontem błyska się i słychać szczęk żelaza"... Utwór bez fałszywego dźwięku, powoli narastający, wizyjny, straszący jakimś "starym niedźwiedziem, który jak się zbudzi to nas zje". Trochę kosmicznych dudnień, czarnych chmur, zgiełku. Mistrzostwo! Polecam z pięknym mrocznym teledyskiem, choć warto powyświetlać sobie własne obrazki.

Tytułowy utwór zaczynający się komunikatami, podobnymi do ogłaszanych w filmie z "Obcym". Słyszymy: "Teraz zwrócone są na ciebie oczy wszystkich pokoleń. Planeta umiera, zniszczona, chora na konsumpcjonizm. Większość ludzi nawet tego nie zauważa. Kończy się nam czas. Możesz przełamać tę emocjonalną ślepotę. Wierzymy, że zmierzysz się z ciemną stroną. Nie zawiedź nas..." Piękna gitara. I refren, że liczy się każde działanie. Naiwna wiara, że "Jesteś bohaterem, przyjacielu. I nie ma lepszych wiadomości do przekazania." To idealny utwór, by go słuchać w jakichś pięknych plenerach - nie wiem: brzeg morza, widok z gór, - by przestrzeń korespondowała z muzyką. Wspaniały, przebojowy numer! 

Na koniec - nieco inny, wyciszony, spowolniony utwór "What You Sow". Zatrzymany jak wyrok na płycie "Radio K.A.O.S." Rogera Watersa. Trochę jak jakaś modlitwa, tajemnicza medytacja.  

Wiecie, dziewczyny, że serce węża krąży po całym ciele?

 Robert Feszak "Osoba prywatna", Wyd. Fundacja Kultury Afront, Bukowno 2020.

"Jesteśmy wyjątkowi. Tak nam się zdaje." - zauważa podmiot liryczny jednego z wierszy. Możemy pisać. Nie przejmować się, że nie piszą się nam wielkie eposy. Że piszą się tylko migawki, przebłyski myśli, dla wielu - nieznaczące zbyt wiele. 

W duszny dzień, w pełnym słońcu albo w czasie burzowego armagedonu, w powietrzu gęstym, jak od fraz. Właśnie wtedy, gdy wyłączyłem prąd, bojąc się przepięcia i cały dom utonął w czerni - wróciłem myślami do książki Feszaka.

Stary człowiek szepcze do rzeki. "Kiedy stanąłem na jego miejscu, (...) niczego nie zobaczyłem prócz fal, kamieni i śmieci." Fale, kamienie i śmieci - mogą być metaforą. Fale - codzienność, powtarzalność gestów i póz. Kamienie - wszystko co ciężkie: miłość, śmierć. Śmieci - to, na co tracimy czas, rzeczy, którymi wypełniamy czas, a które są bez znaczenia. Należałoby je szybko wyzbierać.

To często wiersze z olśnień, gdy jakaś sytuacja coś nam w głowie układa - np. spotkanie Ukraińców w autobusie: "ukraińscy mężczyźni, którzy zamykają w objęciach swoje kobiety - kraj, który tu z sobą przywieźli".

 

Feszak pisze o przeżytym, np. gdy otwiera pojemnik na szczycie góry, by zapisać swoje imię i nazwisko. Ale umie nadać przeżytemu uniwersalne znaczenie. Myślę, że to o pisaniu: wierszy, recenzji, pamiętnika, tekstów piosenek. "Niektórzy twierdzą, że to nic nie znaczy" - brzmi puenta, ale to "niektórzy" nas pociesza. Znaczy, że jesteśmy większością, dla których to jest ważne. "Od teraz jest coś, co nas łączy" - chcę w to wierzyć.

Świetny jest wiersz o sercu węża. Z racji sięgnięcia po niesamowitość ze świata przyrody: "Wiecie, dziewczyny, że / serce węża krąży po całym ciele?". Prawdę tę obwieszcza "demiurg" opowiadający o swoich chorobach. "(...) w sztruksowej marynarce w kolorze gnijących liści." 

Wiersze-kamienie - tak myślę o "Wiecznej zmarzlinie", gdzie mowa jest o jakimś odkryciu na skalę europejską, którego nie dane jest zobaczyć, z puentą o miłości: "Tej nocy, chcę już tylko się kochać"; tak myślę o "Głębokiej wodzie", gdzie czytam o bezradności - zestawiona jest tu niemożliwa miłość i chłopięce wspomnienie utraty łódki z kory; i podobnie - "Utrata" z dedykacją "Ł.J." (łatwo rozpoznać, że chodzi o Łukasza Jarosza, w którym wyczuwam poetyckiego patrona tej poezji) o końcu "wyspy szczęśliwości".

W "Pstryk, pstryk" jest opisana poetycka metoda Feszaka. Obrazek, zdjęcie. Obserwacja, zastygnięcie i złapanie myśli, która tłumaczy ten akurat widok. Pomyślmy, co może oznaczać potrząsanie przewodami wysokiego napięcia przez wiatr? 

Zapamiętuje się "Zeszyt" - z refleksją na temat sensu. Gdzieś na końcu świata autor odnalazł zeszyt z rysunkami - "Widać, że twórca włożył w swoje dzieło dużo pracy i czasu. A jednak z jakiegoś powodu, którego nigdy nie poznam, pozostawił je, by tutaj się rozpadło." Tu mógłby do tych wersów przygrywać jakiś islandzki zespół, np. Sigur Ros.

Czasem myślę o potrzebie zapisywania tego, co nas spotyka. Wiersz o upadku drzewa - "w gałęziach wciąż świergocze ptactwo" zapewne wynika z takiej sytuacji. Tak jak skojarzenie gitary zawieszonej na ścianie z wypchanym zwierzęciem, które nigdy nie pobiegnie przez las. Jak zobaczenie dedykacji na bardzo starej książce, z datą sprzed swojego urodzenia: "Jeszcze nie istnieje mój świat. Nic nie zależy ode mnie. Moje serce bije w pustce."

Czy to nie jest niesamowite? Mistyka wywoływania zdjęć: "Szczeliny w drzwiach zapchane szmatami.", "Nasze palce dotykają się, kiedy przekładamy kliszę z aparatu fotograficznego do koreksu. Taka radość, jakby udało nam się niemożliwe." Albo mistyka starych kadrów: "Kochałem ją. Teraz jest dla mnie nikim."; "Patrzę na ścianę. Czekam kiedy do mnie przemówi."

Rozbawił mnie wiersz o serialach SF, wzruszył - wiersz o liście miłosnym, gdzie słowa porównuje się do widoku na morze lub ze szczytu góry. 

W wierszu "Świat równoległy" autor opisuje złomiarzy, bezdomnego, wariata, ludzi z rudym psem, którzy nagle się zatrzymują - przygląda się dziwnościom. A następny wiersz jest o młodości, z której została "barwa głosu, wyraz twarzy i długi pisk hamującego pociągu." Plus taki szczegół "mieliśmy długie włosy, rzemyki na nadgarstkach i szyi oraz wielkie, ciężkie plecaki. Ziemia należała do nas."

 

Nas nie obchodzą odważniki, które nosisz w słowach

 Łukasz Barys "Kości, które nosisz w kieszeni", Cyranka, Warszawa 2021.

Łukasz wydał swego czasu książkę poetycką "Wysokie słońce" w SPPO w Łodzi/Domu Literatury czyli jak to mówi się popularnie "U Gawina", jest pabianiczaninem, skromnym - jak mówi o sobie - nieśmiałym młodym człowiekiem (rocznik 1997). Niespodziewanie (obstawiano zdaje się Uzdańskiego) zdobył Paszport Polityki za swą debiutancką powieść. Absolutnie zasłużenie. Książka jest fantastyczna!

Barys jej bohaterką uczynił Ulę, mieszkającą w biednej rodzinie w Pabianicach, odtrąconej przez rówieśników. Poznajemy okrutny świat z jakim musi się mierzyć: opieka nad chorą na raka babcią, widok zmieniających się "kochasiów" mamy, opieka nad siostrą. Ileż to razy o takich ludziach słyszeliśmy: "patologia". Nie mamy dla nich zrozumienia. Łukasz przedstawił ten świat z poetyckim sznytem. Zanurzył go w groteskę (w ten sposób stał się atrakcyjny dla czytelnika), niemniej po uśmiechu zostaje gorzki posmak i poczucie podłości świata.

Motyw kościany rozpoczyna książkę, a potem przewija się w niej. Główna bohaterka znajduje na podwórku kości. "Zaczęłam po prostu płakać, tak po prostu i nie mogłam tego powstrzymać. Po prostu płakałam, a leżące w pobliżu kości cichutko wibrowały." Metafora marnej egzystencji, dla której świat nie ma litości. 

Język Barysa bywa wulgarnie dosadny (w tej dosadności przypomina prozę Masłowskiej, skojarzył mi się też z książką "Toksymia" Małgorzaty Rejmer), dlatego odradzam lekturę młodemu czytelnikowi, ale w wypisanych tu fragmentach łatwo dostrzec rękę mistrza, świadomego wagi słowa.

Ula nie ma ojca. Babcia podsuwa jej "dżdżownicę wiadomości" o nim: "Tata wasz zmienił się w ptaka i odleciał, po prostu zniknął w niebie, hopsasa." Traktowaliśmy te wszystkie opowieści bardzo poważnie. Po niebie szukaliśmy odpowiedniego ptaka, wypartego z naszej pamięci uchodźcę przestworzy, który krąży nad domem i skrzeczy, ilekroć do mamy przychodzi kolejny napalony kochanek. I chociaż czasami zdawało mi się, że widzę na niebie tatę, że to on błąka się po nieboskłonie i zaraz do mnie zleci - to nigdy do tego nie doszło."

Życie, w którym "Dni ciągnęły się, nudne i rozlazłe, pełne żalu, że nie są pełne." urozmaica nagle historia samobójstwa Fabiana, chłopca z bogatego domu (syna lekarza), który płynnie mówił po angielsku i hiszpańsku. "Potrafiłam się z nim utożsamić, choć z angielskiego i hiszpańskiego nic nie umiałam. Jak myślałam o przyszłości, to widziałam straszną ciemność. Potworne nic, zupełnie podobne do tego nic, które towarzyszyły mi teraz. Dlaczego on się zabił? Przecież mógł jechać na narty. Dlaczego się zabił, przecież mógł wybrać białe szaleństwo. Wiedziałam dobrze, że nigdy nie pojadę na narty. Zresztą nie kręciło mnie to za bardzo - zjechać po to, żeby wjechać ponownie. Zjechać - wjechać, zjechać - wjechać. Jaki to ma sens? I ten straszny tłum na stoku. Pewnie bym się w kogoś wpierdoliła i musiała płacić odszkodowanie. Nie miałam na to kości (...)."

Tak, tu autor przesuwa dźwignię groteski na full. Otóż nasza bohaterka zakochuje się w zmarłym. Jego ojciec - lekarz, jak mówi Wacia - koleżanka babci: "Taki mądry, a rozeznawał się w "Barwach szczęścia!"" Zatem Ula wycina jego zdjęcie z pabianickiej gazetki i wkleja go w zeszyt do religii. "Śmierć, w która ubrał się Baranowski Fabian, rozpaliła mnie od środka, kazała mi płakać i marzyć, tęsknić i śnić o śniegu, łabędziach i marmurze."

W rozpaczy szukając jego domu, łażąc po ulicy Tuwima czekając na jakieś objawienie, zdaje się bredzić w malignie: "Co tu robię? Kradnę, szwendam się, nie kradnę, może sprzedaję? (...) Bo dla mnie to takie ferie, prawie szusowanie po stoku, oglądanie bogactwa z bliska nie zdarza mi się za często. Głównie siedzę w domu  i się smucę, patrzę przez okno i czekam na księżyc, któremu na imię Lukoil.", co brzmi jak wyrzut w stronę nas wszystkich, których nie dotyka nigdy empatia.

"Bałam się, ale to wszystko było takie ciężkie - ta śmierć, która musiałam odnieść do siebie i do siebie do domu i do siebie do zeszytu, te domy, te biedne, ale bogate dzieci, ci troskliwi, kochający rodzice, te wille (...) chciałam umrzeć dla Fabiana, utonąć, spodziewałem się, że tak będzie dobrze - bo przecież wiedziałam, że ocieplenie i w ogóle, lód się załamie i cześć, z pewnością wpadnę w ciemności. // Jednak się nie załamał. I nosił mnie, taką całkowicie załamaną, (...)".

W jej życiu ważne okazuje się wizytowanie cmentarza, fantasmagorie związane z pabianickimi fabrykantami z cmentarnych portretów, z Marianną Kindler (1920-1935)...

Pabianice są tłem dla tej historii, ale może to też cichy bohater tej powieści. Ma swoje mroczne (chore) legendy, chorą fizjonomię (niczym plugawy pysk księżniczki Fabianki), chory świat pełny mroku i potworności. "Centrum miało kupę na każdym kroku, kocie łby, rozgrzany do czerwoności asfalt i obrzydliwy odór dochodzący ze wszystkich podwórek bez kanalizacji, ale za to ze śmierdzącymi kałużami w okolicach trzepaków, na których wisiały podobne do nas biedne dzieci."

W tym bieda-świecie, w którym trzeba bać się o los ciuchów z lumpeksu zostawionych na plaży, pojawiają się widma zmarłych. Kiedy ich poszukuje, daremnie prosi o pomoc świat przyrody: "Gdy ptak albo mrówka oddawały się epifanii z powodu obcowania ze śmiercią za życia, wrzeszczałam, by wskazały mi babcię, prababcię, bo muszę je odprowadzić na cmentarz, zwrócić przyrodzie równowagę. Jednak te zielone skurwysyny tak mi szczebiotały: "Dziwko Hadesu, nas nie obchodzą odważniki, które nosisz w słowach".

Miłość do matki, której życie to jakieś pasmo przegrywu jest osobliwie trudna. Gdy matka pyta: "Naprawdę tak wam źle z Tomkiem, Witoldem, Stasiem?" (...) Ja po prostu kocham Bartka, Maćka, Ryśka. Rozumiesz to?", parskamy śmiechem, ale jest to przecież smutne. Obserwacja kochanków mamy, kolejnych mężczyzn, ich szorstkich podbródków, wywołuje u Uli tylko obrzydzenie. Jeden z nich - Pawełek - namiastka ojca, jego awatar, fan obstawiania meczów i starych filmów, otrzymuje zresztą pogardę i od matki, gdy wraca wyczerpany z pracy usłyszy: "Roślina! Roślina! - śmiała się, kiedy stękał przy wchodzeniu na górę. "Chrabąszcz, chrabąszcz" - rechotała, bo nie mógł wstać z łóżka."

Dosadnie wybrzmiewają tu zdania o profilu humanistycznym w liceum ("rozszerzenie dla debili"), o tym, że "Cmentarze to kina dla biedaków (...) Spacerowanie po cmentarzu musiało nam wystarczyć za historię, literaturę, biologię i języki obce." 

Jest tu historia o Teresce (bohaterce głośnego filmu "Cześć, Tereska"), historia kontuzji matki ("Mama wiedziała, że złamana noga to nie powód, by rzucić wszystko i sobie leżeć (...)". Zastanawiając się nad depilacją, Ula usłyszy, że "tylko kurwy golą nogi". 

Fajnie wiedzieć, jak przystają do jej problemów szkolne lektury: "Wszystkie książki mi się tak samo podobały - wsuwałam po kolei każdą, jaka akurat się nawinęła. Gdy w domu zrobiło się głośno, szłam na łąki za domem, kładłam się na trawie i czytałam Kamienie na szaniec, aż sama stawałam się szańcem - zdobytą przez mrówki redutką.", albo jak śmiesznie brzmią symptomy zbliżającej się światowej apokalipsy w ustach kogoś z biednej rodziny (jakby były czymś śmiesznie nieistotnym, wobec trwania w apokalipsie po pachy).

W tej historii trudno wyobrazić sobie happy end, jest natomiast jakaś kakofonia, swąd i piętno. Jej lektura otwiera oczy, dołuje i wywołuje katharsis, zachwyca tym cmentarnym turpizmem, przenika do szpiku kości. 

Opis tego, co lepi z plasteliny Sonia - młodsza siostra - to poezja najwyższej próby! Niczym jakiś demiurg tworzyła "(...) kotogołębia, psowęża albo dżdżownicoorzełka. (...) a gdy brakowało plasteliny, brała w palce któreś ze swoich dziwacznych zwierząt i miażdżyła je, zmieniając we fluorescencyjny walec. (...) Lepiła zwierzęta, walcowała zwierzęta." Ha!, czuję, że Barys napisze jeszcze niejedno! Czuję w kościach.

Już idę w śmiertelne popioły

 POLSKIE ZNAKI "Rzeczy ostatnie", ADULT CONTEMPORARY, AGORA S.A. 2022.

Pomysł, by z żałobnych pieśni śpiewanych nad trumną zmarłych, zrobić nowocześnie zaaranżowane songi, był ryzykowny. Czy media zechcą go zauważyć? Czy ludzie tego potrzebują?

W dzisiejszych czasach mam wrażenie, wszystko, co odnosi się do chrześcijaństwa, w agresywnych mediach może doczekać się tylko wyśmiania i pogardy. A i ludzie bezrefleksyjnie wtórują tubom, które coraz głośniej atakują duchowość, ba! jakąkolwiek refleksję. Ma być wulgarnie, głośno, prowokacyjnie. 

Religijność oznacza wszak dla nich rezygnację ze swobody i luzu, oznacza poświęcenie. Dziś na okładki i piedestały wystawia się osoby, które szydzą z Boga, rodziny. Sacrum przydaje im się jako wycieraczka do butów, a wszystko to w imię nowoczesności i rozwoju.

Tymczasem trzech jegomościów: Radek Łukasiewicz - z zespołu Pustki (ostatnio w projekcie z Biszem - Bisz i Radex), Jarek Ważny i Janusz Zdunek z Kultu, zaryzykowali i zmierzyli się z tym tematem.

Te religijne pieśni pełne są dziękczynienia Bogu, opisują ludzką słabość. Bóg jest ojcem, mędrcem i wszystko, co się dzieje jest przemyślane i sensowne. Trzeszczą podłogi górskich kapliczek, otwiera się nowa perspektywa życia wiecznego.

Gdy przedwczoraj koło mojego domu przechodziła warszawska pielgrzymka niepełnosprawnych na Jasną Górę, gdy widziałem uśmiechy pielgrzymów na wózkach, przyjmowałem ich pozdrowienia, grały we mnie wszystkie te nuty uwielbienia. 

Ceremoniał opłakiwania zmarłego jest sposobem na pogodzenie się z dramatem śmierci. Śpiew pozwala zmierzyć się z tajemnicą, przyjąć cios bez utraty wiary w sens życia.

Los chciał, by w czasie nagrywania zmarły dwie osoby, które brały istotny udział jej w tworzeniu: Bart Sosnowski - młody (38 lat) muzyk, obdarzony niezwykłym głosem, "polski Waits" (posłuchajcie piosenki "Pył", posłuchajcie "Run On") i Mark Lanegan (57 lat) - mroczny bard z Seattle, wokalista na płytach Mad Season, lider zespołu Screaming Trees, autor wielu świetnych płyt solowych, którymi zachwycałem się i tu na blogu.

No dobrze, dobrze... I jak ta płyta? Zacznę od piosenki "Żegnam cię mój świecie wesoły" w wykonaniu Michała Szpaka. Nie, nie odmawiałem mu nigdy talentu, ale jego image, zwyczajnie mnie zniesmaczał (np. wykonanie "Nie pytaj o Polskę" w jakimś dziwnym woalu). Tymczasem to, co tu zrobił, jest doskonałe. Pod każdym względem, bez jednej fałszywej nuty. Ten utwór jest majstersztykiem!   Muzycznie - klimat robi i sekcja dęta i różne ciekawe przeszkadzajki. Drżący, śpiewny głos Michała Szpaka - genialnie z nimi współgra. "Drabinkowy" tekst, w którym słyszymy dwanaście razy formułę pożegnania. Pożegnania - świata, dzieci, przyjaciół, królów, sług, pokoi, strojów, przyrody, planet, zabaw i zwyczajnej codzienności. Pieśń wywołuje ciarki: te wszystkie "już idę w śmiertelne popioły, / rwie się życia przędza", "idę w śmierci ślady, bez waszej porady" czy "już czas mej żałobie, dał gabinet w grobie", "robak kołdrą (się) stanie". Przez swą monotonność, powtarzalność drąży w nas totalne katharsis. Może być, że inaczej spojrzymy na świat, inaczej popatrzymy na starszych ludzi, no i swój los. Może pogrzebiemy jakąś swoją nędzę. Ja tam się spłakałem do cna.

Mocny jest teledysk do tej pieśni: ze śmiertelnymi plamami na twarzach, z nagą śmiercią-kusicielką. Dawno nie widziałem czegoś takiego!

Utwór w wykonaniu Marka Lanegana (jedyny z angielskim tekstem) "Oh Angel" (inspirowany pieśnią tradycyjną, w tłumaczeniu Oli Bilińskiej i Radka Łukasiewicza) jest wybitny. Czułe błaganie anioła o wsparcie i obawa przed ogniem czyśćcowym, wyśpiewane są tym jedynym głosem mistrza.

W ogóle, to od początku. Najpierw jest instrumentalny trupi mazurek, trochę ludowy, trochę taki waitsowski. Plus piękny odgłos trąby. 

Potem pieśń "O jak fałszywe wszystko", która brzmi - z pozoru - jak zwyczajna piosenka. Czystym głosem, charakternym. "Bóg to wszystko tak zrządził, mądrze rozporządził". Nagle, w trzeciej zwrotce orientujemy się, że śpiewa... zmarła. "Żegnam cię mój małżonku przejęty żałobą, już z boskiego rozkazu rozłączam się z tobą". 

"Cokolwiek w świecie" zaczyna się (prawie, bo jakaś maleńka grzechotka grzechocze) a capella, wszak głos Barta wystarcza, by robiło się wow. Stopniowo pojawiają się instrumenty, w tym żałobnym łkaniu o marności. Przez użycie archaizmów ("ich sława przykład dawa") kojarzy mi to się od razu z płytą "Uwagi Józefa Baki" Trupiej Czaszki, do słów księdza Baki, zakonnika żyjącego w XVIII wieku, który pisał brutalnie o śmierci: "Nic po stroju, człek wór gnoju"...

Zaskoczeniem jest "Przyjdzie panie zaginąć" - ze świetnym(!) głosem Sanah. Piękne jest to głuche pianinko na początku, klaski w środku i sposób śpiewania trochę w stylu Kapeli ze Wsi Warszawa. Bardzo udany utwór, pięknie płynący!

"Jest drabina do nieba" śpiewa Małgorzata Sobczyk - zupełnie inny to song, taki żwawy, mocarny. Przy okazji: kto nie zna płyt Jak Wolność to Wolność albo płyty Los Trabantos, niech nadrobi! Podobają mi się nieoczywiste dźwięki w tle.

"Niech monarchowie" ze specyficznym wokalem Vito Bambino, przypomina piosenkę zespołu Pustki. Są tu odgłosy burzy, piski na pile. Kawał songu!

"Już idę do grobu" - spokojne jak tafla wody na jeziorze, melorecytuje Radek Łukasiewicz. A kończy płytę "Anielski orszak" - kojący głos Matyldy Damięckiej - śmierć nie jest tu, niczym strasznym, a spotkaniem z Bogiem. Jest jeszcze przekonująca wizyjna instrumentalna coda, przejmujące zakończenie, jak spotkanie z wiecznością.

Wziąłem tę płytę w ciemno, nic nie oczekiwałem. Dostałem coś, co mrozi krew w żyłach, co jest czyste piękne i wyjątkowe, 10/10! 

Trzymamy się za ręce

 TOMASZ BUDZYŃSKI "Pod wulkanem", METAL MIND PRODUCTIONS, 2022.

Gdy przedobrzę z przeglądaniem Internetu, szczególnie jakichś migających obrazków, które przewija się kciukiem, obcowanie z muzyką Budzyńskiego odczuwam jak strumień czystej wody. Ten kontrast instagramowych póz, z pięknem muzyki jest jak otrzeźwienie.

Możliwe, że jest to subiektywne. Gadam tak, bo z poezją Budzyńskiego jestem zaprzyjaźniony od dawna (potrafię np. doskonale sobie przypomnieć pierwszy odsłuch "Ducha" - zgniot czadową muzyką dwudziestoparolatka, albo gdy przy dźwiękach Armii na Juwenaliach na Lumumbowie poznałem się z moim przyjacielem, albo gdy na jakiejś eksperymentalnej sztuce teatralnej popłynęła nieziemska muzyka i było to "Triodante"...). Szczególnie lubię nie tylko kultowe płyty Armii, ale i solową "Lunę" i "Taniec szkieletów". Możliwe więc, że jakoś inaczej - nadwrażliwie, ją odbieram. Zobaczcie, więc sami, oceńcie.

To poetycka, spokojna - wyczuwam tu inspirację Dead Can Dance, wyciszona muzyka, świetnie się sprawdzająca na wieczór. Ma jakąś dostojność, urodę mędrca. Wciśnijmy play.

"Bezsenność". Możliwe, że to utwór z tych chwil, gdy nie może przyjść sen, a mózg przetwarza, to, co się zdarzyło. "Moje piękno" i "Moje dobro" - to z pewnością z poematu Arthura Rimbaud (znam tę frazę z płyty "Męskie Granie 2014", gdzie brzmiało to dziwnie intrygująco). Przyznam się, że nie potrafię się w tym poemacie odnaleźć, jednakowoż w piosence Budzyńskiego, czuję się jak w domu. Prośba "Otwórz mi, moja siostro..., Otwórz mi duszo ma... Otwórz mi moje serce..." - wyraża pragnienie silniejszej odpowiedzi Bogu/światu. Nawet gdy pojawia się świadomość, że jest piękno, dobro, to nie umie się/nie chce się, na to wezwanie skutecznie odpowiedzieć. Na koniec utworu jest jeszcze pieśń w wymyślonym języku.

Aha: dlaczego Budzy śpiewa "ę" na końcu słów "Potrafię" zamiast "Potrafie", albo "Cię" zamiast "cie" - nie wiem. Brzmi to teatralnie jakoś. 

W "Komecie Nr 8" zachwycają dźwięki waltorni. Dla mnie, dla wszystkich fanów płyt "Legenda" czy "Triodante" to dźwięki mistyczne - rosną katedry! A głos Tomasza brzmi jak dzwon! Dzwon, który wzywa: "Idź, już idź, nie zwlekaj, nie zwlekaj"... Konstatuję, że autor sięga na całej płycie po autocytaty - np. biblijne "Noc się posunęła, a przybliżył się dzień" autor wykorzystał na płycie "Duch". Czuję jakby autor spoglądał na swoją twórczość, jakby głaskał swoje dziecko/dzieło po czuprynie.

Świetnie - mocno, zaczyna się "Pieśń wieczorna"... "Cichy zmierzch" jest tu metaforą uspokojenia, wyciszenia, ufania Bogu. Frazy "Płynę już, już płynę..." - to wyznanie człowieka pogodzonego z przemijaniem i śmiercią, szczęśliwego. 

Chyba najpiękniejszy utwór to "Czy mnie słyszysz" - brzmiący jak wyjątkowa modlitwa, z kilkanaście razy (dokładnie 16 - policzyłem) powtarzanym motywem, który potem za 17 razem się wspaniale rozwija. To jak brzmi, jak łka - wspaniały saksofon Mateusza Pospieszalskiego, nie da się opisać, trzeba posłuchać. To tylko westchnienie do Boga i obawa, że nic nie znaczę, a poetyckie i muzyczne arcydzieło.

"Dziwniejszy niż ty" - podobnie. Z jakąś aurą tajemniczości, wieloznaczności: "Jak drzewo co lśni, jak język we krwi, tak zimny, tak gorący...", o potrzebie przyglądania się światu, dostrzeżenia tego, co czasem nam umyka przesłaniane. Dziwny, znaczy piękny. Dziwność świata to jego niepojętość.

"Pusty przedział" - z tkliwością wspominający tatuaż z uśmiechniętych buziek narysowany mu mazakiem przez córkę ("Wzdłuż przedramienia humory dziewczyn"), z jakąś pewnością siebie, mówiący o pokonaniu niebezpieczeństw ("zdmuchnięte precz stare wulkany") i z pięknym melodyjnym refrenem. Tekst z olśnienia obserwacjami - gdy krajobraz nakłada się na nasze odbicie w szybie jadącego pociągu. "Topoli szum, Cyganów król", poezja!

"W dalekim zakątku lata" - piosenka o szczęściu, w bajkowym - może tolkienowskim - klimacie.

To śpiewne, czystym głosem czynione - nawoływanie: "To ja! To Ty! To ja i Ty" i oddanie: "Cały jestem Twój", "W oddalającym szkle / trzymamy się za ręce" - jest tak wielką pieśnią pochwalną, że czuję, że można, tym dobrem nawracać nieczułych, leczyć odrętwiałych.

"Max Koniec Polski" to utwór dedykowany zmarłemu niedawno Robertowi Brylewskiemu, dawnemu muzykowi Armii, pełen wspomnień (Max Koniec Polski - to pseudonim artysty, a dziwne futerko pandy, to ponoć największe pragnienie artysty, by mieć je na głowie gotowe do głaskania) i wizyjnych obrazów i z modlitwą za niego.

Płytę wieńczą: "Spokojne oko" - trochę zagadkowe - o przeświadczeniu, że wszystko się dobrze kończy, "Pod wulkanem" - o przemijaniu ("Teraz mogę się poddać, rozwiewa mnie wiatr") i o chęci przezwyciężenia słabości oraz "Rozmowa dusz" z tajemniczym szeptem "Szach-mat!".

Powstał wspaniały album, którego się nie spodziewałem (szczególnie po niezrozumiałych dla mnie płytach "Toń" i "Rimbaud" z Jacaszkiem i Trzaską, i eksperymentalnych "Osobliwościach")! Dodajmy, że jego współtwórcą jest syn - Stanisław, a grafikę płyty stworzyła córka - Nina. 

W czasach pandemicznych z braku możliwości koncertowania, Tomasz Budzyński wrzucał na YouTube akustyczne wykonania swoich przebojów pod hasłem "Koncert domowy". Oprócz piosenki zawsze była też opowieść o starych dobrych czasach i zawsze było "Dzień dobry". To "Dzień dobry" przeniknęło do piosenki - zwykłe słowo powitania, życzliwość, dobro, od którego warto zawsze zacząć.

Inne moje recenzje płyt Tomasza Budzyńskiego:

Armia - "Der Prozess" 

Armia - "Freak"

Tomasz Budzyński - "Osobliwości"

Parę spraw domknąć

 JAROSŁAW DUDYCZ "CZARNA SKRZYNKA", CONVIVO, Warszawa 2020.

Czasem myślę, że poezja zastygła w jakiś śmiesznych koturnowych pozach. Z jednej strony poeta zaangażowany angażuje się, aż po egzaltację, z drugiej poeta awangardowy (awan)gardzi odbiorcą. I nagle - zonk! - trafiam na poezję Jarosława Dudycza. "I to jest nowa strategia syntezy. I to jest nowa koncepcja sztuki!" Przekąs, surreal - mistrzostwo.

W pierwszym utworze "Przyjdzie" na patetyczne pytanie umierającego "Co zamierzasz?", podmiot liryczny odpowiada: "Niczego nie zamierzam, pożegnam cię / tylko. // Potem będę czekał, aż to przyjdzie po mnie. // A przyjdzie. // Zapowiedziało się właśnie."  Odpowiada z życiem i bez trwogi, jakby znad smartfonu.

W tytułowym - genialnym! - wierszu o śmierci psiego pupila wchodzimy na wysokie rejestry (użycie przestawnego szyku, górnolotnych metafor). Z wersu na wers coraz wyższe: "serce to instrument na miarę kosmosu, / z taką mocą brzmienia, a pierś to jest czarna / skrzynka, w której go zamknięto." Zgryw to czy nie-zgryw? I dalej, aż po wzrusz: "Ale zerkałem na ciebie, gdy odchodziłeś. / Na twoje legowisko patrzyłem. Na ten / twój kocyk niebieski w chmurki i ulubiony / gryzak. I na piłeczkę, na której zaschła ślina." I kolejne słowa - jak stąpanie po linie zawieszonej nad przepaścią. A we mnie łka gitara z piosenki "Machine of Loving" Iggy Popa. "I jeszcze to poczucie wstydu, że dawno temu, / gdy się tu zjawiłeś, na imię ci dałem Ogryzek. (...) Na twoim solidnym nagrobku, który ci wystawię w ogrodzie, nazwę cię, / Aleksandrem, Emanuelem, Jerzym i Edwardem / i wieniec złożę tak potężny jak pierścienie / Saturna podglądane ukradkiem przez sondę Cassini."

Dudycz raz uderza w żart, raz gra na takiej strunie, że płaczę jak małe bobo, bo Dudycz "umie w poezję". Taką bez świeczników na stole podczas wieczorów autorskich, taką, która łapie cię za nos, gdy sprawdzałeś czy się nie pobrudziłeś koszuli! No, tak jakoś to widzę. W taką poezję, która posługuje się  żartem, nonsensem i absurdem. Jak Kobranocka, która kocha jak Irlandię, jak koszulka z napisem "Rzucam wszystko i jadę w Bieszczady"...

Dowcipną nutę wtrąca w bombastyczny temat - marynarski komplecik dziecka ląduje obok wycia okrętowej syreny czajnika; sznureczek z kokardką obok dumnych wojowników i generałów. Zostawia  nas to w konfuzji. I ta konfuzja jest fajna. Zjeżdżamy po "zbawiennej poręczy" (tej z wiersza "Nie wiem" Szymborskiej) jak dzieci.

Przekonałem się do tych wierszy na 100%. Wyłapuję frazki, np.: "Poznałem cię od razu po tym smutku, / bo tylko ty masz taki smutek, / który z nocy przychodzi i z nocy korzysta.", które proszą się, by je cytować w rozmowach.

Ciężko nie zachwycić się wierszem "Jawnie" - "ja nie mam taktyki, ja jestem odkryty. // Jak małe dziecko, które letnią nocą / zrzuca z siebie kołdrę z powodu gorąca." albo wierszem "Złoto", gdzie autor z toposu o Midasie układa taki koncept: "chociaż mnie wiele razy dotykałaś (...) jestem ze śniegu, / z piasku, z tej trawy, / która wyrasta między / płytami tarasu, // z tej brzydkiej, / skrytej w kurtce / białej watoliny, // którą czasami / widać przez małe / rozdarcie."

Są tu przegięcia - łapałem się za głowę, myśląc, że to już za daleko (wiersz "Sprawy polityczne" ma zaskakującą erotyczną puentę), że to za blisko żartu, dowcipu czy memu (np. wiersze "Ryby", "Dzień"). Ale po iluś tam lekturach, zacząłem akceptować te szarże i twierdzę, że są OK.

Pewnie dlatego, że są tu takie błyski jak np. "Zwycięstwo", które w czasie wojny w Ukrainie, wizualizują mi się po dreszcz. Albo "Łazienka" z szaloną frazą "Defekuję u ciebie". I czytam go na głos znajomym, bo operuje absurdem, groteską jakąś cudną! "Ale tylko o tobie / mogę powiedzieć, / że masz kapitalną łazienkę."

Wiersz "Bóg", gdzie za jałmużnę na Dworcu Głównym we Wrocławiu, autor dostaje obietnicę modlitwy o zdrowie i łaski, objawia nam niezłą fantasmagorię - "zmienia się scenografia, wynoszą pociągi, zabierają dworzec, nie ma szyn i podkładów, trakcja nie ciągnie za zakręt, w nieskończoność, nie ma drutów, przewodów, starych fundamentów rdzawych śrub i nakrętek (...) jest Bóg, wielki byt, wszechświatowy kustosz (...)" Gęstwa myśli o Bogu jak trzcinowisko, w którym są gniazda na bank!

Brutalny wiersz "Córka" zastawia nas we wrażeniu, że źli są wszyscy, cały świat, a najbardziej podmiot liryczny. "Rozwód" zaś kończy się kpiną z systemu prawniczego: "Zwłaszcza córkę mi chciałaś / odebrać takim adwokatem, / tę córkę której nie mieliśmy. // Nie mieliśmy tej córki, / ale przecież po to wynajęłaś ; adwokata nad adwokatami, / żeby się od takich detali / nie posypał proces."

Piękna jest fraza: "Zrobiło się szaro, zimno i stanęła kolej", urocza!

Są tu wiersze, przy których uśmiecham się, przewijam je sobie jak slajdy, jak posty na Fejsie. Śmieję się z "dziewczyny, która mi niosła obrazy dawnego uczucia, / szła ku mnie przez ulicę pewnie i zawadiacko, / tak jak Weronika przyjść już nie umiała." 

Są wiersze, które zadziwiają ujęciem świata przez słowa: "Czegoś innego się chciało. // Rowerów czy łąki.", które drwią z nas, tak jak "Rekonstrukcja" - "(twarda, gorzka czekolada / podczas wyprawy do Japonii, / w Hiroszimie, w samym / sercu miasta)."

Dudycz choćby sięgał po "niemożliwe" tematy dla poezji - np. piłkę nożną - gdy pisze o grze FIFA "na skrzydłach Sane i Jesus, / ich lubię najbardziej, obaj szybcy", o zgubionej kulce od piłkarzyków, o osiedlowym Stoiczkowie, "robi Wiersz".

Jego książka wydana w Wydawnictwie Anny Matysiak Convivo daje dużo czytelniczej satysfakcji, inspiruje, daje kopa - już nie raz mi się zdarzyło, że porzuciłem nagle lekturę, by chwycić długopis, klawiaturę, mikrofon, by skutecznie "parę spraw domknąć". 

Nakarmić psy, opowiedzieć psom sen, wyprowadzić psy

 Małgorzata Lebda „Mer de Glace”, Warstwy, Wrocław 2021.

 

Podziw - takie mam pierwsze skojarzenie. Małgorzata we wrześniu 2021 roku w ramach realizacji swojego projektu "Czytanie wody", przebiegła wzdłuż Wisły - od Baraniej Góry do jej ujścia. Mówiłem o tym uczniom przy okazji lekcji o rzekach Polski. To niezwykłe, chcieć tak poczuć rzekę, w mięśniach, w tkankach. Zmęczyć się, zjednoczyć z przyrodą. Jako poeta-nauczyciel geografii napisałem kiedyś w wierszu: „czuję związek z każdą kropką, niebieską wstążką”. By poczuć taki związek, Lebda poszła dużo dalej ode mnie.

Ja tylko wpatruję się w mapę, myślę o Polsce, ludziach, przyrodzie, mówię o niej. Gdy czasem pobiegnę parę kilometrów, to znam ścianę, która pojawia się, gdy mięśnie zmusza się do podjęcia dużego wysiłku. Dlatego podziw - 28 dni i ponad tysiąc kilometrów biegu!

Poetka wskazuje swoje motywacje: zwrócenie uwagi na to, co robimy przyrodzie, jak ją traktujemy, jaki gwałt zadamy rzece, dążąc do realizacji budowy drogi wodnej E-40 (miałaby łączyć Bałtyk i Morze Czarne), gdy będzie ją trzeba uregulować. Mówi o obserwacjach relacji człowiek-rzeka. OK, ale ja cały czas myślę o fizyczności, bólu, o maratońskich dystansach i o tym, że w czasie tego biegu, pewnie w jej myślach tworzył się kolejny poemat. Może coś o sile, a może o bezsilności i zwątpieniu? Wzruszyłem się, gdy się dowiedziałem, że w czasie odpoczynku po biegu, motywacji dodawał „Alfabet” Christensen (w tłumaczeniu Sochańskiej), który uwielbiam, no i bardzo byłem ciekaw jej poezji w związku z deklaracją: „Chcę biec przy ciele rzeki, żeby doświadczyć jej obecności, mieć przy boku coś, co prowadzi, daje się odkrywać, co będę mogła zmienić w opowieść.”

Czy czytanie/pisanie ma coś wspólnego z nurtem rzeki? Szum, życie wokół rzeki – czy jest w tym coś co wpływa na wiersz?

Książka „Mer de Glace” ukazała się wiosną 2021, a więc przed biegowym projektem, ale zapewne w trakcie przygotowań do niego. Sprawia wrażenie dostojnej medytacji. Może to przez niezwykłość edytorską tomu? Tłoczenia na okładce przypominają jakieś rysy lodowca, w środku jest też dostojny perlisty papier.

 

9 lipca 2022 roku za "Mer de Glace" Małgorzata Lebda otrzymała Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej. 

„Ranki tu są dobre, spokojne, ciągną się do samej nocy” - ten wers brzmi jak zaklęcie, mantra. Jak pragnienie, by nic się nie kończyło, trwało w swym pięknie. Autorka zaczyna tom wspominając o końcu świata, który trwa. To widmo katastrofy, o którym mówiła też na spotkaniach autorskich i brak nadziei na jej oddalenie, trochę mnie przeraża, a nawet odpycha. Ale nie wiersze! Bo tu jest, o tym, by zanadto nie rozmyślać o końcu. Trzeba robić, to co należy. Dbać o siebie, o zwierzęta, żyć spokojnie. „Zawsze się radujcie” i „Ducha nie gaście” - mówi Ewangelia. Dlatego stop - żadnego „Nie mam już nadziei”. Nie wolno nam wpadać w beznadzieję wobec świata: „Jedno wiem – żreć dać muszę kotu” - śpiewał przepracowując przemijanie Spięty w „Wanted” na płycie "Black Mental", no i Lebda podobnie: „nakarmić psy, opowiedzieć psom sen, wyprowadzić psy.” Szacunek - żadnych dołów, melancholii!

W cyklu wierszy „Z ciała” jest o posłuszeństwie mięśni, o tym, że ciało bywa wdzięczne, a „praca mięśni przypomina dobry wiersz.” albo o tym, żeby rozumieć bunt ciała, i wreszcie: że „słowa (…) robią nam w środku radykalne rzeczy.”

Wiersze na początku książki przynoszą obrazy domu. Domu, który emituje jasne światło, domu, w którym ktoś przenosi światło wyżej, w którym ktoś wybiera dla fuksji wschodnie stanowisko, najlepsze wobec światła. Domu, w którym rozgrywa się codzienność, odprawia się proste życie, gdzie uspokajają się zwierzęta.

W tomie rozsiane są specyficzne w swej formie utwory zatytułowane „Pory miejsc”. Rwane frazy porozdzielane średnikami szukają znaczeń pomiędzy sobą. Ma to – jak już pisałem – taki kontemplacyjny charakter: „zasypianie w środku dnia – jak dziecko, budzenie się jak dorosły;”

W wierszach zwraca uwagę czułość wobec świata, widzenie świata w sposób metafizyczny: świecimy nocy w podgardle, a sen jest szeroki, mulisty jak Jangcy. Wiersz zyskuje pysk i go otwiera, a „Noc przystawia – od zewnątrz – oko do okna domu, tego którego akurat próbujesz nazwać swoim, zawsze w tym miejscu, gdzie – od środka – przykładasz swoje.”

Podoba mi się wiersz, w którym świadomość zaprzecza pierwszemu skojarzeniu – że to nie bez, kwitnie na śnieżnobiało w sierpniu, tylko „Sierpień otwiera kwiaty ketmii syryjskiej i kwiaty chińskiej herbaty.”

W „Wilkowisku” daje się wyczytać współistnienie ze światem, czerpanie ze smaków, z chłodu i czułość wobec psiego przyjaciela. W innym wierszu podmiot liryczny zachwyca się tym, jak wypowiadając słowo pracuje język, jak dotyka podniebienia i wraca na miejsce.

Są błyski świadomości - przyglądanie się domowym roślinom, świadomość, że w lesie coś podjęło trop i biegnie. Jest zestawianie: dźwięku trzeszczącego orzecha włoskiego upuszczonego przez gawrona na ziemię, pracy wiecznej zmarzliny i trzasku w jamie stawowej lewego kolana. Jest próba odczytania ognia przez czułość jaka nas kiedykolwiek spotykała.

W wierszu „Geografia” pada nazwa lodowca alpejskiego, który dał tytuł książce. Lodowce jak wiadomo topnieją, skały ulegają erozji. Czytam o wielkim pragnieniu zatrzymania rozkładu świata, wielkim jak potrzeba dotyku i bliskości. Jest piękno świata, jego namacalność i piękno nazw własnych.

„Czytanie wierszy, czytanie wierszy na głos” - jak wiara w zaklęcia albo jak dawanie słowa, przyrzeczenie.

Zostaną we mnie „jaskółki - nadawanie im co dzień nowych imion”, zostanie „odwracanie uwagi słońca – rzucanie mu na aport”, będę pewnie wracał do tych wierszy, by przypominać sobie o tym jak można oddawać się lekturze świata.

Dziś znany youtuber z kanału BezPlanu, zachwycał się polskim lasem po długim pobycie na Filipinach. Doceniał piękno, doceniał, że inaczej niż na dżunglę reaguje ciało – nie poci się. Nie zdziwiła mnie jego radość. Spacery po lesie - zawsze w zachwycie. Najlepiej w uważnym. 

Zbyt świeży, by gnić

 Lubomski - "Sęk You", Mystic, 2022

Lubomski? To taki wysoki facet, który wyśpiewał w 1989 roku, że "ma ręce w kieszeniach, a kieszenie jak ocean". Znam doskonale kasetę "Lubomski w Trójce", gdzie były m.in. covery Toma Waitsa (m.in. "Nie będzie mnie") i Talking Heads ("Psychobójca"). Noo to dobre było, ale było dość dawno i nagle - nowa nuta. I to jaka! Już po kilku dźwiękach mnie olśniło. 

"Za stary na metę, za młody na start..." - to po prostu genialny refren. Co tam... Toż to genialna pieśń! Słucham po raz setny i wciąż działa. Aranżacyjne smaczki, błyskotliwy tekst o kimś, kto mimo metrykalnego wieku (60 lat), czuje się młodo ("Zbyt czerstwy, by ładnieć, zbyt świeży, by gnić"). Cudna fraza "Dawno temu mój dziad / fryzjerowi się zwierzał, / mówiąc w lustro, gdy siadł: / Chciałbym średnio na jeża"!  Podobnie brzmiało w swych świetnych czasach Raz Dwa Trzy - błysk, power, radość z życia! Lubomski ma charakterystyczną barwę głosu, przekonująco cyzeluje tekst! No, chyba nie można go nie polubić!

Drugi wybitny kawałek to "Jednakowi". Klasycznie to brzmi, jakby noblistka Szymborska z papierosem marki Carmen sprzedawała nam swoje przemyślenia. Tymczasem to tekst Sławomira Wolskiego, któremu zazdroszczę pióra. Ach, to autor piosenek z pierwszej płyty Renaty Przemyk ("Babę zesłał Bóg" czy "Kochaj mnie jak wariat") i zespołu DAAB (np. "Przesłanie z daleka"). Lubomski świetnie interpretuje i jeszcze ogląda się go świetnie - żadnego chybionego gestu czy fałszu. To pieśń o naszej daremności w dążeniu do byciu wyjątkowym. Taka na wysokiej strunie, aż do wzruszenia.

"Szczękoszczęście coraz bliżej" to znów majstersztyk. Dyskretne pianino i dramatyczne, donośne frazy wokalisty. Tekst oparty na podobieństwie słów "życie" i "żucie" jest prześwietny, a emfaza Lubomskiego idealna!

"W tym sęk" - traktuje o reakcji na brutalne słowa "Panu, już dziękujemy". Delikatnie, na paluszkach, oswaja się tu swoje miejsce w świecie na pozycji outsidera. "Z ciebie choć prężysz mózg jak pierś / nic nie wyrośnie już sam wiesz / nikt tutaj nie chce cię, bądź zdrów / jesteś jak w drewnie sęk / Sęk You!".

"Feromony" płyną erotycznie jak pyłki dmuchawców nad łąką. Brzmią może nazbyt teatralnie, ale mają swój urok.

"Tylko księżyc" z fajnymi dźwiękami pianina, jakby przechadzał się po nich kot. Lubię w nim szczególnie zwrotkę "kwiatów naręcze chciałem ci dać / śmiałaś się wstrętnie"...

Piosenka o gryzących się psach, brzmiąca bluesowo, wprowadza pewną odmianę. Ciekawa jest puenta pieśni, której może nie zdradzę. 

Płytę zaczyna zwiewna "Popatrz, kochana", ale tę krótką płytę trzeba zapętlić. Zatem równie dobrze może być w środku albo na końcu naszej znajomości z panem Lubomskim. Koniecznie!

Nie pykły modlitwy

 Pablopavo & Ludziki - "Mozaika", Karrot Komando 2022

Po absolutnie świetnych  płytach: "Polor", "Ladinola", "Marginal", po obejrzanych dwóch koncertach, wziąłem "Mozaikę" w ciemno, będąc pewnym, że zapętlę. No i nie pomyliłem się, jedne numery częściej, drugie rzadziej, ale album robi "bum!".  

W oceanie blichtru, drętwej pozy i pop-papki artysta Pablopavo jest samotną wyspą - dla mnie prawdziwy i jedyny. Wcześniej tylko Art.Budyń - grał w jego lidze. Zdążyłem nawet o tym napisać piosenkę, ale wobec śmierci Jacka Szymkiewicza vel Budynia, nie umiem jeszcze zdecydować się na jej publikację. 

Które więc utwory grają pod czaszką?

Najczęściej - "Nie ma tematu" - Pablopavo tu próbuje czegoś w rodzaju rapu, na tle perkusji podaje swoje frazy jak zaklęcia. Gorzko od nieszczęść, słodko od przegryzania warg.

"Więcej tabletek niż dobrych dni / od startu do mety wpław przez czarne sny". Piosenka ze zmęczeń i upokorzeń z czasu zamknięcia covidowego, gdzie pomoc dostali, ci do dostali, a pozostali musieli sobie radzić. Turpiczny refren: "Nie ma tematu, nie ma dramatu, tu" - brzmi jakby opatrzność odmawiała swych względów. Można żuć smutek świetnej melodii i cedzić zwątpienie: "Bajki mówią się same / no bo do kogo masz krzyknąć przez noc/ Fajki i ptasie mleczko na zmianę / to co trzyma Słońce, to jest ktoś czy coś?".

Drugie miejsce - "Odtąd", które zaczyna się jakbym miał naście lat i słuchał "Kiss Me Kiss Me Kiss Me" The Curów. Tekst poety Marcina Sendeckiego - zmieszany z owym Kjurem - "robi robotę": "Odtąd dotąd jest życie na wskroś...", "Nuże, podajcie mi zbroję i usadźcie na burcie, / a najmłodsze niech policzy do trzech" brzmią jakby ktoś pilnie potrzebował ratunku, ewakuacji lub chociaż odpoczynku.

Wesoła pieśń "Pszczoły i wróble" o wiosennym odzyskiwaniu nadziei i pląsach wśród kwitnących krzewów. W lirycznym uniesieniu i wyznaniu miłości Pablopavo zbliża się do Kultowego "Do Ani". Piosenka ma swój urok i zagłusza tym urokiem wszystkie przekleństwa, zasypuje doły. "Ale nagle znowu jest maj, ale nagle słońce na twarz".

Cudne, singlowe "Prowadzimy czynności" brzmią jak zapewnianie siebie, że wszystko jeszcze jest w porządku, choć świat, który się znało się rozsypuje się i znika. Nazwy firm "Aldi Biedronka Żabka Carrefour Tesco Rossmann" brzmią jak imiona najeźdźców z kosmosu. I choć mają dobre intencje, tratują, to co było cenne. Ach, te imaginacje: "Czekam na tramwaj ten, żadna piętnaście",  "kanar ma czarny płaszcz jak Bem", i te zwątpienia "Dla nowych bohaterów tłem", "Jestem tak zwany człowiek zwykły / Już nawykły, że nie pykły modlitwy / Moje Litwy, ojczyzny moje, zabudował deweloper / Nic nie zostało, tyle co w głowie, / tyle moje, tyle mojego / Tam gdzie ognisko, dziś osiedle, nie dla każdego...".

"I tylko" choć jest pełne wyrzutów do świata i obserwacji nieuchronnego końca i dość brutalnych fraz: "poranki zagięte jak hak", "szybko za winklem zniknąć jak sen", jest pieśnią o wyparciu się beznadziei.

Chwacko brzmi pieśń "Liczone kroki", w której to do głosu dochodzi drugi wokalista Earl Jacob. Zapada w głowę wers "To jest o nas, no bo o kim" - wkłada do świadomości to, że my jesteśmy głównymi bohaterami swojego filmu.

"Chodźmy w noc" ma trochę smętny refren, ale najpierw jest lirycznie. Autor przedstawia się czule jako golem: "dranie jak ja, się rankiem rozwiewają".

"Jesień" w zwrotce to trochę taki strumień świadomości: od strachu o swoje zdrowie, przez opis swojej psyche - "nudzą mnie kliki" i wkurw na durnotę świata: "celebryty w tele / brzęczą jak ważki"...

W refrenie jest o porach roku, co przypomina świetny numer "o wyłażeniu na zielone" z płyty "Polor" - choć tym razem jest taka obserwacja: "jesień to pora roku przegranych / jesień jest nasza jest deszcz"... Numer zyskuje wybitny powab dzięki zaśpiewom Earla Jacoba.

"Obrączki" w swej opowieści o prawdziwym losie - są równie dobre jak "Wenecja" (znów wspominam "Polor" - widocznie to bardzo dobra płyta). Są tu wersy-sztosy: "patrzą na siebie przez sklep, jakby nie kręcił się tłum / ona na ekran co chwila patrzy / taka robota - ludzie jak szary szum" i powracający refren - "daj mi tę noc - śpiewa, ktoś z głośnika pod sufitem / potem reklama sera ze stockowym bitem"...

Przedostatnie jest "Widmo" - wizualizuję sobie w tej piosence Pablopavo jako Becka (tego geniusza od piosenki "Loser") w kowbojskim kapeluszu i teatralnych pozach.

"Daj mi jeden tu oddech" - niezła coda, coś o zrzucaniu masek antycovidowych, a w "O Panie!" tym razem słyszę Spiętego (*po namyśle - zapomniałem o Spiętym ogłaszając Pablopavo samotną wyspą). No i jest to modlitwa, która tym razem musi pyknąć!

Przeczytaj też moje recenzje wcześniejszych płyt Pablopavo: 

Ponor

Ladinola

Marginal

o koncercie Pablopavo na festiwalu Złoty Środek Poezji w Kutnie